Lorenzo Franciosini, Gramatica spagnola e italiana



Del verbo


 

Il verbo che cosa sia. Il verbo significa azione o passione.

Il verbo è una parte dell'orazione, cioè delle cose che si parlano la quale significa azione o passione, dal che si dice attivo o passivo.

 

In Castigliano s'usano verbi attivi, passivi, neutri e impersonali.

Oltre a' verbi attivi e passivi,(1) se ne trovano anche in Castigliano de' neutri e degl'impersonali de' quali vedremo appresso le cogniugazioni; ma prima declineremo i verbi di significazione attiva e poi la maniera di formare e di dar l'essere a quelli di passiva.(2)

 

Delle cogniugazioni de' verbi

 

Le cogniugazioni in Spagnolo sono tre e si considerano dalla desinenza dell'infinitivo.
La prima cogniugazione forma l'infinitivo in ar, la seconda in er, la terza in ir.

Tutti i verbi che in lingua Spagnola si ritrovano hanno tre sorti di desinenze o terminazioni nell'infinitivo e due nella seconda |66| persona dell'indicativo nel numero singulare, di maniera che se vogliamo pigliar l'origine delle cogniugazioni dalla terminazione dell'infinitivo diremo che i verbi che nell'infinitivo finiscono in ar sono della prima, in er della seconda, in ir della terza; e se vogliamo farla derivare dalla desinenza della seconda persona dell'indicativo, nel numero singulare diremo esser solamente due; come amo, amas della prima; lèo,(3) lees, e oygo, oyes della seconda; ma comunemente si attendono dalla terminazione dell'infinitivo e si dicono esser tre, cioè amar, leèr, oyr.(4)

 

Terminazione d'alcuni verbi della prima cogniugazione in ar(5)

 

Verbi della prima cogniugazione.

amàramare
buscàrcercare
caminàrcamminare
andàrandare
dàrdare o presentare
acatàrriverire o rispettare
estàrstare
gastàrspendere, consumare
iugàrgiucare(6)
llamàrchiamare
lavàrlavare
matàrammazzare
nadàrnotare
olvidàrdimenticare
tomàrpigliare
peleàrcombattere |67|
quebràrrompere o spezzare
acabàrfinire
borràrcancellare
llegàrarrivare o giugnere

 

Terminazione d'alcuni verbi della seconda cogniugazione in er

 

leèrleggere
aprehendèrimparare
bevèrbere
corrèrcorrere
escogerscerre o cappare
hazèrfare
deshazèrdisfare
devèrdovere
llovèrpiòvere
tañèrsonare
cosèrcucire
movèrmuovere o sconciarsi, cioè partorire innanzi tempo
vèrvedere
prometèrpromettere
escondèrascondere
sabèrsapere
olèrodorare o gettar odore
padecèrpatire
bolvertornare o rendere
raèrradere

 

Terminazione d'alcuni verbi della terza cogniugazione in ir

 

oyrudire
abriraprire |68|
medìrmisurare
bivìrvivere o habitare
cubrìrcoprire
dezìrdire
fingìrfingere
dormìrdormire
herìrferire
instruyrinstruire o ammonire
luzìrrilucere o risplendere
subìrsalire
parìrpartorire
teñirtignere
hervìrbollire
venìrvenire
reyrridere
reñirbravare o gridare
encubrìrricoprire
sacudìrscuotere

 

Tutti gl'infinitivi si pronunziano con l'ultima sillaba longa. La maggior difficulta nell'imparare a parlar le lingue forestiere oltre alla pronunzia consiste in sapere declinare i verbi.

Si noti dunque che la terminazione dell'infinitivo in qualsivoglia cogniugazione si pronunzia con l'ultima sillaba longa.

E perche tra le difficultà che si trovano in imparare le lingue forestiere, il saper distinguere chiara e propriamente i tempi de' verbi non è la minore, però m'è parso bene dichiararne alcuni de' più importanti e di quelli che giornalmente vanno in bocca dell'uso e principalmente.

 

Declinazione del verbo ausiliario avèr

 

Declinazione del verbo ausiliario aver

Ogni verbo ne' suo' preteriti, hà bisogno dell'aiuto del verbo aver, il quale perciò è |69| chiamato ausiliario, cioè aiutativo o aiutatore e si declina così:

 

[Indicativo]
Preterito perfetto indefinito[1]
(7)io
tuastuhai
aquèla(8)colui(9)
nos òtroshemos / avemos(10)noihaviamo
vos òtroshaveisvoihavete
aquellosan(11)colorohanno
 
[Preterito perfetto indefinito[2]]
quandoquando
huve(12)iohebbi
tuhuvistetuhavesti
aquèlhuvocoluihebbe
nosòtroshuvìmos(13)noihavemmo(14)
vosòtroshuvìstes(15)voihaveste
aquelloshuvièroncolorohebbero
 
Preterito plusquam perfetto
avìaiohaveva(16)
tuavìastuhavevi
a[quèl]avìacoluihaveva
nos[òtros]havìamos(17)noihavèvamo
vos[òtros]avìades(18)voihavevi(19)
a[quellos]avìancolorohavevano |70|
 
[Optativo e subiuntivo]
 Preterito perfetto
OxalàDio voglia che / piaccia a Dio che
àyaiohabbia
tuàyastuhabbi
a[quèl]àyacoluihabbia
nos[òtros]ayàmosnoihabbiàmo
vos[òtros]ayàisvoihabbiàte
a[quellos]àyancolorohabbino(20)
 
Preterito plusq. perf.[1]
oxalà / si Dio volesse che / se
hubiesse(21)iohavèssi
tuhubiessestuhavèssi
a[quèl]hubiessecoluihavèsse
nos[òtros]hubièssemosnoihavèssimo
vos[òtros]hubièssedesvoihavèssi
a[quellos]hubièsencolorohavèssero / havèssino(22)
 
[Preterito plusq. perf.[2]]
huvièra / avrìaiohaverèi
tuhuvièras / avrìastuhaverèsti
a[quèl]huvièra / avrìacoluihaverèbbe
nos[òtros]huvièramos / avrìamosnoihaverèmmo
vos[òtros]huvièrades / avrìadesvoihaverèste
a[quellos]huvièran(23) / avrìancolorohavrebbèno / havrèbbono(24) |71|
 
Futuro
quandoquando
huvière(25) / avrèiohaverò
tuhuvières / avràstuhaverài
a[quèl]huvière / avràcoluihaverà
nos[òtros]huvièremos / avrèmosnoihaverèmo
vos[òtros]huvièredes / avrèisvoihaverète
a[quellos]huvièren / avràncolorohaveranno(26)

 

[Infinitivo]
Plusq. perfetto
avèrhavèr
 
Futuro
avèr dehaver a

 

Gerundio
avièndohavendo

 

Come il verbo avèr (che haviamo(27) chiamato ausiliario) s'applichi a verbi ne' loro preteriti e la significazione, che alle volte hà in Castigliano, si vedrà e osserverà nella variazione d'altri verbi e in particolare in questa del verbo tener, che in Italiano significa tenere, o havère, cioè possedère.

[Avvértiscasi che se in Italiano il verbo havere havrà l'accusativo, si piglierà in Castigliano il verbo tenèr, se bene havér talvolta signífica possessione, come quí sotto và cogniugato. Tengo serve alle volte per ausiliario, massime nel verbo digo; poiche si dice, como arriba tengo dicho, ecc., cioè come di sopra hò detto, e si può accordar col paziente.

Il Verbo aver ausiliario, mai non si accorda in Castigliano col participio del verbo alquale(28) è affisso, mà sempre términa in o, e si dice he leydo las cartas, he recebido los dinéros, ecc., dove il Toscano l'accorda per eleganza col génere e numero e dice Io hò lette le lettere, io hò ricevúti(29) i danári, ecc.](30)

 

Variazione del verbo tenèr

 

Declinazione del verbo tenèr.

 

[Indicativo]
Presente
tengo / heiotengo / hò
tutienes / astutieni / hai
a[quèl]tiene / acoluitiene / hà
nos[òtros]tenèmos / avèmosnoitenghiamo/haviàmo(31)
vos[òtros]tenèis / avèisvoitenete/havète
a[quellos]tienen / ancolorotèngono/hanno
 
Preterito imperfetto
tenìa / avìaioteneva / havèva
tutenias / avìastutenevi / havèvi
a[quèl]tenia / avìacoluiteneva / havèva
nos[òtros]teniamos / avìamosnoitenèvamo / havèvamo
vos[òtros]tenìades / avìadesvoitenèvi / havevi(32)
a[quellos]tenìan / avìancolorotenevano / havèvano
 
Preterito perfetto definito
tùve / hùveiotenni / hebbi
tutuvìste / huvìstetutenèsti / havèsti
a[quèl]tùvo / hùvocoluitenne / hebbe
nos[òtros]tuvìmos / huvìmosnoitenèmo / havèmmo
vos[òtros]tuvistes / huvìstesvoiteneste / havèste
a[quellos]tuvièron / huvièroncolorotennero / hebbero
 
Preterito perfetto indefinito[1]
he {tenìdo / avido}(33)iohò {tenuto / havuto}
tuas {tenìdo / avido}tuhai {tenuto / havuto}
a[quèl]a {tenìdo / avido}coluihà {tenuto / havuto}
nos[òtros]{hèmos / avemos} {tenido / avido}noihaviàmo {tenuto / havuto}
vos[òtros]avèis {tenido / avìdo}voihavète {tenuto / havuto} |73|
a[quellos]an {tenìdo / avido}colorohanno {tenuto / havuto}
 
Preterito perfetto indefinito[2]
quando che / quando
huve tenìdoioebbi {tenuto / havuto}
tuhuuìste tenìdotuhavèsti {tenuto / havuto}
a[quèl]huvo tenidocoluihebbe {tenuto / havuto}
nos[òtros]huvìmos tenidonoihavemmo {tenuto / havuto}
vos[òtros]huvistes tenidovoihaveste {tenuto / havuto}
a[quellos]huvièron tenidocolorohebbero {tenuto / havuto}
 
Plusquam perfetto
avìa tenidoiohaveva {tenuto / havuto}
tuavias tenidotuhavevi {tenuto / havuto}
a[quèl]avia tenidocoluihaveva {tenuto / havuto}
nos[òtros]avìamos tenìdonoihavèvamo {tenuto / havuto}
vos[òtros]aviades tenido(34)voihavevi {tenuto / havuto}
a[quellos]avian tenidocolorohavevano {tenuto / havuto}
 
Futuro[1]
tendrè / ternèioterrò / haverò
tutendràs / ternàstuterrai / haverài
a[quèl]tendrà / ternàcoluiterrà / haverà
nos[òtros]tendrèmos / ternèmosnoiterrèmo / haverèmo
vos[òtros]tendrèis / ternèisvoiterrete / haverete
a[quellos]tendràn / ternàn(279)coloroterranno / haverànno|74|
 
[Futuro[2]]
{he / tengo} de tenèrioterrò / haverò / hò a {tenere / havere}
tu{as / tienes} de tenertuterrai / haverài / [hai a {tenere / havere}]
a[quèl]{a / tiene} de tenèrcoluiterrà / haverà / [ha a {tenere / havere}]
nos[òtros]hemos de tenèrnoiterrèmo / haverèmo /[habbiàmo a {tenere / havere}]
vos[òtros]avèis de tenèrvoiterrète / haverète /[havete a {tenere / havere}]
a[quellos]an de tenèrcoloroterrànno / haveranno /[hanno a {tenere / havere}]
 
Imperativo
tentutieni / habbitu
tengaaqueltenga / habbiacolui
tengàmosnos otrostenghiamo / habbiàmonoi
tenèdvos otrostenete / habbiàtevoi
tenganaquellostenghino / habbinocoloro

 

Optativo e subiuntivo
 
Presente
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / Dio voglia che
quando / che / ancorchè / benchè
tenga / àyaiotenga / habbia
tutengas / àyastutenghi / habbi
a[quèl]tenga / àyacoluitenga / habbia
nos[òtros]tengàmos / ayàmosnoitenghiamo / habbiàmo
vos[òtros]tengàis / ayàisvoitenghiate / habbiate(280)
a[quellos]tengan / àyancolorotenghino / habbino |75|
 
Imperfetto[1]
pluguièra / pluguièsse a Diòs que
/ oxalà / si / aunque
piacesse / volesse Dio chè / se / ancorchè
tuvièsseiotenèssi / havèssi
tutuvièssestutenèssi / havèssi
a[quèl]tuvièssecoluitenèsse / havèsse
nos[òtros]tuvièssemosnoitenèssimo / havèssimo
vos[òtros]tuvièssedesvoitenèssi / havèssi
a[quellos]tuvièssencolorotenessero / tenessino, havessero / havèssino
 
[Imperfetto[2]]
tuvièra / tendrìa / ternìaioterrèi / haverèi
tutuvièras / tendrìas / ternìastuterrèsti / haverèsti
a[quèl]tuvièra / tendrìa / ternìacoluiterrèbbe / haverèbbe
nos[òtros]tuvièramos / tendrìamos / ternìamosnoiterrèmmo / haveremmo
vos[òtros]tuvièrades / tendrìades / ternìadesvoiterrèste / havereste
a[quellos]tuvièran / tendrìan / ternìan(281)colorotenèssero / havèssero
 
Preterito perfetto
plegue a Diòs que / oxalà / |76|
aunque / dado que
piaccia a Dio che / Dio voglia che /
ancorche / supposto che / benchè
àya tenidoiohabbia {tenuto / havuto}
tuàyas tenidotuhabbi {tenuto / havuto}
a[quèl]àya tenìdocoluihabbia {tenuto / havuto}
nos[òtros]ayàmos tenìdonoihabbiàmo {tenuto / havuto}
vos[òtros]ayàis tenidovoihabbiate {tenuto / havuto}
a[quellos]àyan tenidocolorohabbino {tenuto / havuto}
 
Plusquam perfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
huviesse tenìdoiohavessi {tenuto / havuto}
tuhuviesses tenidotuhavessi {tenuto / havuto}
a[quèl]huviesse tenidocoluihavesse {tenuto / havuto}
nos[òtros]huviessemos tenìdonoihavessimo {tenuto / havuto}
vos[òtros]huvièssedes tenidovoihavessi {tenuto / havuto}(282)
a[quellos]huvièssen tenidocolorohavessero {tenuto / havuto}
 
[Plusquam perfetto[2]](283)
tuvièra / huvièra tenidoiohaverei {tenuto / havuto}
tutuvièras / huvieras tenidotuhaverèsti(284) {tenuto / havuto}
a[quèl]tuvièra / huviera tenidocoluihaverebbe {tenuto / havuto}
nos[òtros]tuvièramos / huvièramos tenìdonoihaveremmo {tenuto / havuto}
vos[òtros]tuvièrades / huvièrades tenidovoihavereste {tenuto / havuto}
a[quellos]tuvièran / huvièrantenidocolorohaverebbero {tenuto / havuto}
 
Futuro[1]
quandoquando
tuviereioterrò / haverò
tutuvièrestuterrai / haverai
a[quèl]tuvièrecoluiterrà / haverà
nos[òtros]tuvièremos(285)noiterremo / haveremo
vos[òtros]tuvièredesvoiterrete / haverete
a[quellos]tuvièrencoloroterranno / haveranno
 
[Futuro[2]]
sise
{huvière / avrè} tenìdoiohaverò {tenuto / havuto}
tu{huvières / avràs} tenìdotuhaverai {tenuto / havuto}
a[quèl]{huvière / avrà} tenìdocoluihaverà {tenuto / havuto}
nos[òtros]{huvièremos / avremos} tenìdonoihaveremo {tenuto / havuto}
vos[òtros]{huvièredes / avrèis} tenidovoihaverete {tenuto / havuto}
a[quellos]{huvièren / avràn} tenidocolorohaveranno {tenuto / havuto} |78|

 

[Infinitivo]
[Presente]
tenèrtenère / havère
 
Perfetto e Plusquam perfetto
aver tenìdohavèr {tenuto / havuto}
 
Futuro
aver de tenèrhavèr a tenère
estàr por tenèresser per {tenere / havere}
 
Gerundio
teniendotenendo / havendo

 

Avvertiscasi ch'io hò posto alcuni tempi del verbo ausiliario avèr col verbo tenèr(286) perche talvolta in Spagnolo tanto significa aver, come tener e si usa ne' tempi di sopra dichiarati, come Yò he miedo, significa l'istesso che yò tengo miedo, ecc. Io hò paura. Yò avia miedo, l'istesso che yò tenia miedo, ecc., cioè io havea paura.

 

Proprietà e accidenti del verbo tenèr(287)

 

Tener cuydado(288)Haver cura, haver l'occhio, haver pensiero por mente.
Tener en muchoFar gran conto, grande stima, stimare assai.
Tener en pocoFar poco conto, poca stima, non stimare, non apprezzare.
Tener respetoPortar rispetto, haver riguardo, rispettare.
Tener a malHaver per male, riprendere.
Tener las vezes de otroEsser in luogo d'un'altro, esser sostituto.
Tener sed, tener hambreHaver sete, haver fame.
Tener gana de comèrHaver appetito o voglia di mangiare.
Tener necessidadHaver necessità o bisogno.
No tener raçonNon haver ragione, haver il torto.
Tener làstima |79| o compassion a algunoHaver compassione o pietà ad alcuno.
Tener cuentaTenere o far conto, por mente, haver l'occhio a una cosa.
Tener embidiaHavere o portar invidia.
Tener assìdoTenere stretto o forte una cosa.
No tener que hazerNon haver da fare.
Tener propositoHaver proposito.
Tener buena o mala fama(289)Haver buono o cattivo nome; esser'in buono o in cattivo concetto.
Tenerse por dichoTener per cosa sicura; persuadersi.
Tener por bienHavere a bene approvare; pigliare a buona parte; piacergli.
Tenerse a la justiciaFermarsi o obbedire alla Giustizia.

Tengo dicho in luogo di he dicho

Como arriba tengo dichoCome di sopra hò detto.

 

[Avvertiscasi che 'l verbo tengo servendo alle volte per ausiliario s'accorda col partecipio(290) di quel verbo a cui serve, il che non si fà col verbo haver il cui participio sempre in significazione attiva finisce in o, come Las cosas que tengo dichas son verdadéras. Le cose che io hò dette son vere.](291)

 

Accidenti del verbo avèr

 

Aver si pone tal volta con le particole me, te, se, lo, la, les con l'infinitivo e ha senso di futuro.

Si usa tal volta il verbo avèr con l'infinitivo e con queste particole me, te, se, lo, la, les, così: Llamarme as, Dezir te hè, Hazer se ha, Verlo as, quererla he, escrivi[r]les he ed è l'istesso che se in Castigliano dicesse Llamarasme, cioè mi chiamerai; Te dirè, o direte. Ti dirò, o dirotti; Harase, se harà. Farassi, o si farà; Lo veràs. Lo vedrai; Querrèla. Le vorrò bene; Les escrivirè. Gli scriverò, ecc.

 

He tal volta si pospone.

He alle volte si pospone così: Embiartela he, in luogo di te la embiarè, cioè te la manderò, ecc.

[Alle volte in Castigliano una voce dell'imperfetto del cogniuntivo serve in luogo di plusquamperfetto nello stesso cogniuntivo, come hablára in cambio di huviéra, haviésse(292) o avria habládo e per inténder che tempo sia bisogna considerar se hà l'accento acuto nella penultima sillaba overo qualche particella come se, como, quando e simili, ecc.](293)

 

Cogniugazione del verbo sustantivo ser, essere

 

Indicativo
Presente
soyiosono |80|
tuèrestusei
a[quèl]escoluiè
nos[òtros]sòmosnoisiamo
vos[òtros]soysvoisete
a[quellos]soncolorosono
 
Imperfetto
eraioera
tuerastueri
a[quèl]eracoluiera
nos[òtros]èramosnoièramo(294)
vos[òtros]èradesvoièri
a[quellos]èrancoloroèrano
 
Perfetto definito
fuiiofui
tufuìstetufusti
a[quèl]fuècolui
nos[òtros]fuimos(295)noifùmmo(296)
vos[òtros]fuìstesvoifuste
a[quellos]fuèroncolorofùrono
 
Perfetto indefinito[1]
he sidoiosono stato
tuas sidotusei stato
a[quèl]a sidocoluiè stato
nos[òtros]{hèmos / avemos} sidonoisiamo stati
vos[òtros]avèis sidovoisete stati(297)
a[quellos]an sidocolorosono stati |81|
 
[Perfetto indefinito[2]]
quandoquando / che
huve sidoiofui stato / stato ch'io fui
Tuhuvìste sidotufusti stato
a[quèl]huvo sidocoluifù stato
nos[òtros]huvìmos sidonoifummo stati / stati che fummo
vos[òtros]huvìstes sidovoifuste stati
a[quellos]huvìèron sidocolorofurono stati
 
Plusquam perfetto
avìa sidoioera stato
tuavìas sidotueri stato
a[quèl]avìa sidocoluiera stato
nos[òtros]avìamos sidonoièramo stati
vos[òtros]avìades sidovoièri stati
a[quellos]avìan sidocoloroèrano stati
 
Futuro[1]
serèiosarò
tuseràstusarài
a[quèl]serácoluisarà
nos[òtros]serèmosnoisarèmo
vos[òtros]serèisvoisarète
a[quellos]seràncolorosarànno
 
[Futuro[2]]
{he / tengo} de serio{sarò / hò} a essere
tu{as / tienes} de sertu{sarai / hai} a essere
a[quèl]{a / tiene} de sercolui{sarà / hà} a èssere |82|
nos[òtros]{hemos / tenèmos} de sernoi{sarèmo / habbiàmo} ad essere
vos[òtros]{avèis / tenèis} de servoi{sarète / havète} a essere
a[quellos]{an / tienen} de sercoloro{saranno / hanno} a essere

 

Imperativo
tusiètu
seaaquèlsiacolui
seàmosnos òtrossiàmonoi
sedvos òtrossetevoi
sèanaquellossìanocoloro

 

Optativo e subiuntivo
[Presente]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
sèaiosia
tusèastusia
a[quèl]sèacoluisia
nos[òtros]seamosnoisiàmo
vos[òtros]seàisvoisiàte
a[quellos]sèancolorosìano
 
Imperfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
fuèsseiofussi(299)
tufuessestufussi
a[quèl]fuèssecoluifusse |83|
nos[òtros]fuèssemosnoifussimo
vos[òtros]fuèssedesvoifusti
a[quellos]fuessencolorofussero
 
[Imperfetto[2]]
fuèra / serìaiosarèi
tufuèras / serìastusarèsti
a[quèl]fuera / serìacoluisarebbe
nos[òtros]fuèramos / serìamosnoisarèmmo(300)
vos[òtros]fuèrades / serìadesvoisarèste
a[quellos]fuèran / serìancolorosarèbbero
 
Preterito perfetto
plegue a Diòs que / aunqueDio voglia che / ancorchè
àya sidoiosia stato
tuàyas sidotusia stato
a[quèl]àya sidocoluisia stato
nos[òtros]ayàmos sidonoisiàmo stati
vos[òtros]ayàis sidovoisiàte stati
a[quellos]àyan sidocolorosiano stati
 
Plusq. perfetto[1]
oxalà / siDio voglia che / ancorchè
huvièsse sidoiofussi stato
tuhuvièsses sidotufussi stato
a[quèl]huvièsse sidocoluifusse stato
nos[òtros]huvièssemos sidonoifussimo stati
vos[òtros]huvièssedes sidovoifussi stati |84|
a[quellos]huvièssen sidocolorofussero stati
 
[Plusquam perfetto[2]]
oxalà / siDio voglia che / ancorchè
{fuèra / huvièra} sidoiosarei stato
tu{fueras / huvièras} sidotusaresti stato
a[quèl]{fuèra / huvièra} sidocoluisarebbe stato
nos[òtros]{fuèramos / huvièramos} sidonoisaremmo stati
vos[òtros]{fuèrades / huvièrades} sidovoisareste stati
a[quellos]{fuèran / huvièran} sidocolorosarebbero stati
 
Futuro[1]
quandoquando
fuèreiosarò
tufuèrestusarài
a[quèl]fuèrecoluisarà
nos[òtros]fuèremosnoisarèmo
vos[òtros]fuèredesvoisarète
a[quellos]fuèrencolorosarànno
 
[Futuro[2]]
sise
{huvière / avrè} sidoiosarò stato
tu{huvière / avràs} sidotusarai stato
a[quèl]{huvière / avrà} sidocoluisarà stato
nos[òtros]{huvièremos / avrèmos} sidonoisaremo stati
vos[òtros]{huvièredes / avrèis} sidovoisarete stati
a[quellos]{huvièren / avran} sidocolorosaranno stati

 

[Infinitivo]
[Presente]
seressere(301)
 
Perfetto e Plusquam perfetto
aver sidoessere stato |85|
 
Futuro
aver de ser(302)haver a essere
estàr por serstare per essere

 

Gerundio
siendoessendo

 

Accidenti e proprietà del verbo ser

 

Ser significa propriamente cose che denotano qualità o quantità.
Ser si usa talvolta fuora della sua natural significazione

Il verbo ser propriamente significa l'essenza di qualche cosa, denotando qualità o quantità, come ser bueno, ser malo, ser grande, ser pequeño, tuerto, coxo, çurdo, triste, alegre, ecc., cioè Esser buono, cattivo, grande, piccolo, guercio, zoppo, mancino, malinconico, allegro, ecc., e alle volte in Spagnolo s'usa diversamente da quello che ei significa di sua natura; così:

 

Que? todo a de ser jugar?E' possibile che non si habbia mai a far altro che giucare?(304)
Todo a de ser passear?Non s'ha mai a far altro che andare a spasso?
Se que no a de ser todo andarse a la flor del berro.Io so che non s'ha a andar sempre vagabondo e star ozioso.
Si Diòs fuere servido.Se a Dio piace, se Dio vorrà, se Dio vuole.
Es un perdìdo, un necio, un vellaco, un bobo, un haragàn, un fullèro.È un rompicollo, uno sciocco, un furbo, un balordo, un poltrone, un matrivolo.
Es un gato, es de tierra de Asia, tiene uñas.E' un tagliaborse, è del paese d'Asia, (cioè è delle mani o ladro) hà l'ugna, cioè rubba. Dicono de Asia, per allusione al verbo assir che significa pigliare o attaccarsi a una cosa.
Bien sabe, quantas son cincoSà molto bene quanti piedi ha il montone. |86|
Es un Cèsar, es una gallina, es como un ascua de oro, es como una nieve, es como una pez.È un Cèsare, è una gallina, cioè un poltrone, o codardo, è com'una coppa d'oro, è com'un fiocco di neve, è com'una pece.
Esso es miel y pan pintado para lo que serà despuès.(305)Questo è un zucchero (modo di dire) rispetto a quello che sarà poi.
Ser parte paraque.(306)Esser bastante.
A ello no fue parte para que lo hiziesse.Questo non fu bastante a farmelo fare.
Yò no soy parte para ellos.(307)Io non sono bastante a ciò, cioè Non hò tanto mezzo, ne tanta forza da poter far questo.(308)

 

Cogniugazione del verbo irregulare estàr, stare o essere in un luogo(309)

 

Indicativo
[Presente]
estòyiostò
tuestàstustài
aquèlestàcoluistà
nos òtrosestàmosnoistiàmo
vos òtrosestàisvoistate
aquèllosestàncolorostanno
 
Imperfetto
estàvaiostàva
tuestàvastustàvi |87|
aquèlestàvacoluistàva
nos òtrosestàvamosnoistàvamo
vos òtrosestàvades(310)voistàvi
aquèllosestàvancolorostàvano
 
Preterito perfetto definito
estùveiostètti
tuestuvìstetustètti
a[quèl]estùvocoluistètte
nos[òtros]estuvìmosnoistemmo
vos[òtros]estuvìstesvoistèsti
a[quellos]estuvièroncolorostèttero
 
Perfetto indefinito[1]
he estàdo(311)iosono stato
tuas estàdotusei stato
a[quèl]a estàdocoluiè stato
nos[òtros]{hèmos / avèmos} estàdonoisiamo stati
vos[òtros]avèis estàdovoisete stati
a[quellos]an estàdocolorosono stati
 
[Perfetto indefinito[2]]
quandoquando
hùve estàdoiofui stato / stato ch'io fui
tuhuvìste estàdotufusti stato
a[quèl]huvo estàdocoluifù stato
nos[òtros]huvìmos estàdonoifummo stati / stati che fummo
vos[òtros]huvìstes estàdovoifuste stati
a[quellos]huvìèron estàdocolorofùrono stati
 
Plusquam perfetto
avìa estadoioera stato
tuavìas estàdotueri stato |88|
a[quèl]avìa estàdocoluiera stato
nos[òtros]avìamos estàdonoièramo stati
vos[òtros]avìades estàdo(312)voieri stati
a[quellos]avìan estàdocoloroèrano stati
 
Futuro[1]
estarèiostarò
tuestaràstustarài
a[quèl]estaràcoluistarà
nos[òtros]estarèmosnoistarèmo
vos[òtros]estarèisvoistarète
a[quellos]estaràncolorostaranno
 
[Futuro[2]]
{he / tengo} de estariostarò / hò a stare
tu{as / tienes} de estartustarài / hai a stare
a[quèl]{a / tiene} de estarcoluistarà / hà a stare
nos[òtros]{hemos / tenèmos} de estàrnoistaremo / haviàmo a stare
vos[òtros]{avèis / tenèis} de estàrvoistarète / havète a stare
a[quellos]{an / tienen} de estàrcolorocoloro staranno / hanno a stare

 

Imperativo
estàtustàtu
estèaquèlstiacolui
estèmosnos òtrosstiàmonoi
estàdvos òtrosstatevoi
estènaquellosstìanocoloro

 

Optativo e subiuntivo
Presente
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
estèiostìa
tuestèstustìa
a[quèl]estècoluistìa
nos[òtros]estèmosnoistiàmo
vos[òtros]estèisvoistiate
a[quellos]estèncolorostiano
 
Imperfetto[1]
oxalà / siDio volesse che
estuvièsseiostèssi
tuestuvièssestustessi
a[quèl]estuvièssecoluistesse
nos[òtros]estuvièssemosnoistèssimo
vos[òtros]estuvièssedesvoistesti(313)
a[quellos]estuvièssencolorostèssero
 
[Imperfetto[2]]
estuvièra / estarìaiostarèi
tuestuvièras / estarìastustaresti
a[quèl]estuvièra / estarìacoluistarebbe
nos[òtros]estuvièramos / estarìamosnoistarèmmo
vos[òtros]estuvièrades / estarìadesvoistarèste
a[quellos]estuvièran / estarìancolorostarebbero
 
Perfetto
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè |90|
àya estadoiosia stàto
tuàyas estadotusia stato
a[quèl]àya estadocoluisia stato(314)
nos[òtros]ayàmos estadonoisiamo stati
vos[òtros]ayàis estadovoisiate stati
a[quellos]ayan estadocolorosiano stati
 
Plusquam perfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
huvièsse estadoiofussi stato
tuhuvièsses estàdotufussi stato
a[quèl]huviesse estàdocoluifusse stato
nos[òtros]huvièssemos estadonoifussimo stati
vos[òtros]huvièssedes estadovoifussi stati
a[quellos]huviessen estadocolorofussero stati
 
[Plusquam perfetto[2]]
{estuvièra / huvièra} estàdoiosarei stato
tu{estuvièras / huvièras} estadotusaresti stato
a[quèl]{estuvièra / huvièra} estàdocoluisarebbe stato
nos[òtros]{estuvièramos / huvièramos} estadonoisaremmo stati
vos[òtros]{estuvièrades / huvièrades} estadovoisarèste stati
a[quellos]{estuvièran / huvièran} estadocolorosarèbbero stati(315)
 
Futuro[1]
Quandoquando
estuvièreiostarò |91|
tuestuvièrestustarài
a[quèl]estuvièrecoluistarà
nos[òtros]estuvièremosnoistarèmo
vos[òtros]estuvièredesvoistarete
a[quellos]estuvièrencolorostarànno
 
[Futuro[2]]
Sise
{huvière / avrè} estadoiosarò stato
tu{huvières / avràs} estadotusarài stato
a[quèl]{huvière / avrà} estadocoluisarà stato
nos[òtros]{huvièremos / avrèmos} estadonoisarèmo stati
vos[òtros]{huvièredes / avrèis} estadovoisarèste stati
a[quellos]{huvièren / avràn} estàdocolorosaranno stati

 

[Infinitivo]
[Presente]
estàrstare
 
Perfetto e Plusquam perfetto
aver estadoessere stato
 
Futuro
avèr de estarhavère a stare

 

Gerundio
estandostando

 

In che consista la differenza tra il verbo ser e il verbo estar. Ser denota sempre qualità o quantità d'una cosa, come Ser bueno o malo, grande, Ser pequeño, ecc.

Estar si riferisce al luogo e ad alcuni addiettivi di qualità.

La differenza che è tra il verbo ser e il verbo estar consiste che ser significa l'essenza di qualsivoglia cosa, denotando qualità o quantità, come di sopra hò detto. Estar significa stare o essere in alcun luogo, come yò estoy en Florencia; El Papa està en Roma, ecc., cioè Io sono in Fiorenza, Il Papa è in Roma, di maniera |92| che quando in Italiano riferiremo il verbo essere a luogo, così: Io son quì, tu sei in Belmonte, colui è stato in Fiandra, sempre si piglierà il verbo estar e dirà così: Yò estoy aquì, tu estàs en Belmonte, Aquèl a estado en Flandes, ecc.

 

S'usa ancora il verbo estar in Castigliano come in Toscano in questi propositi, così:

 

Como està V. M..?Come stà V. S?(316)
Estoy bueno, estoy malo.Stò bene, sto male.
Estoy bueno para servir a V. M..Io stò bene per servir a V. S.
Bueno estoy; malo estoy.Io mi sento bene; io mi sento male.
No estoy muy bueno.Io non mi sento troppo bene.

 

Il verbo estar si usa con tutto quello che significa affetto o passion d'animo

Il verbo estar finalmente si usa in tutto quello che concerne affetto o passion d'animo, come:

 

Ayrado està; enojàdo està.Egli è adirato; egli è in collera.
Yò estoy muy aficionado a los que no son lisongèros.Io son'affezionatissimo a quelli, che non sono adulatori.

 

Accidenti e modi di dire del verbo estar

Modi di dire del verbo estar.

 

Estar echado.(317)Stare a diacere.(318)
Estar delante o detràs.Stare dinanzi o di dietro.
Estar ausente.Esser assente o lontano.
Estar en piè.Star ritto o in piedi, cioè Non sedere ne stare appoggiato.
Estàr arrimàdo.Stare appoggiato.
Estàr perdido a remàte.(319)Esser rovinato affatto.
Estar sentàdo.Stare o essere a sedere.
Estar de temple.Esser di vena o d'humore.
Estàr al derredòr.Stare intorno o all'intorno.
Estar obligado.Esser obligato.
Estar mejor o peòr.(320)Star meglio |93| o peggio.
Estàr en la possession.Essere in possesso.
Estar por lo sentencìado.Starsene a quello che è stato giudicato.(321)
Estar perplèxo.Star dubbioso.
Estàr ociòso.Star ozioso o scioperato.
Estar colgàdo.Star pendente, attaccato, o dubbioso.
Estar en ello.Ricordarsi o attendere ad una cosa.
Estar espantado o atonito.Star trasecolato o attonito.
Estàr amarillo.Esser giallo, smorto o scolorìto.
Estar cerca o lexos.Stare o habitar vicino o lontano.
Estar debaxo o enzìma.Essere o star di sotto o di sopra.
Estar arrìba o abajo.(322)Esser sù o giù.
Estar a pique de.Stare a risico di o mancar poco che.
Estar mano sobre mano.Star con le mani (come si dice) a cintola, cioè Star ozioso e non far niente.
Estar atento.Stare attento o con attenzione.

 

S'usa ancora il verbo estar dalli Spagnoli in questi sensi:

 

Aun esto està por hazèr?Questo s'hà ancora a fare? Questo non s'è ancora cominciato a fare?
Esso està aùn por acabàr?Questo s'hà ancora a finire? Questo non è ancor finito?
Tan tarde està por oyr Missa?Stà, o tarda tanto a udir Messa?(323)

 

Ma quando dicono senz'interrogatione cioè affermativamente hà il verbo estar diverso significato, come:

 

Yò estoy por no yr allà.Io stò per non andar più là.
Estoy por no entrar mas en su casa.Stò per non entrar più in casa sua.
Estoy por hazèr un hecho que sea sonàdo.Sto per far un'azione da far dir di me.

 

Estar significa alle volte negazione, come:

Estar con la particola aun significa negare.

 

|94| Esso aun està por acabar.Questo non è ancora finito

 

e s'usa ancora con l'interrogazione, come:

 

A esta hora esta V. M. por partir.V. S. stà a partirsi a quest'hora.
Primero es menestèr estar bien con Diòs y despuès vaya por donde fuère.(325)Bisogna prima star ben con Dio e vadia poi come si pare.(326)

 

Declinazione d'alcuni verbi della prima cogniugazione

 

[Declinazione del verbo amàr, amàre(327)]

 

Indicativo
Presente
amoioamo
tuàmastuàmi
a[quèl]amacoluiama |91|
nos[òtros]amàmosnoiamiàmo(328)
vos[òtros]amàisvoiamate
a[quellos]àmancoloroàmano
 
Imperfetto
amàvaioamava(329)
tuamàvastuamàvi
a[quèl]amàvacoluiamàva
nos[òtros]amàvamosnoiamàvamo
vos[òtros]amàvades(330)voiamàvi
a[quellos]amàvancoloroamàvano
 
Preterito perfetto definito
amèioamai
tuamastetuamàsti
a[quèl]amòcoluiamò
nos[òtros]amàmosnoiamàmmo
vos[òtros]amastes(331)voiamàste
a[quellos]amàroncoloroamàrono
 
Perfetto indefinito[1]
he amàdo(332)iohò amàto
tuas amàdotuhai amàto
a[quèl]a amàdocoluihà amato
nos[òtros]hemos o avèmos amàdonoihaviàmo amàto
vos[òtros]avèis amàdovoihavète amàto
a[quellos]an amàdocolorohanno amàto
 
[Perfetto indefinito[2]]
quandoquando
huve amàdoiohebbi amàto
tuhuvìste amàdotuhavèsti amàto
a[quèl]hùvo amàdocoluihebbe amato
nos[òtros]huvìmos amàdonoihavèmmo amàto
vos[òtros]huvìstes amàdovoihavèste amàto
a[quellos]huvìèron amàdocolorohebbero amàto
 
Plusquam perfetto
avìa amàdoiohaveva amàto
tuavìas amàdotuhavèvi amàto
a[quèl]avìa amàdocoluihavèva amàto
nos[òtros]avìamos amàdonoihavèvamo amàto
vos[òtros]avìades amadovoihavèvi amàto
a[quellos]avìan amàdocolorohavèvano amàto |96|
 
Futuro[1]
amarèioamerò
tuamaràstuamerài
a[quèl]amaràcoluiamerà
nos[òtros]amarèmosnoiamerèmo
vos[òtros]amarèisvoiamerète
a[quellos]amaràncoloroameranno
 
[Futuro[2]]
{he / tengo} de amàr(333)ioamerò / hò ad amare
tu{as / tiènes} de amàrtuamerài / hai ad amare
a[quèl]{a / tiene} de amàrcoluiamerà / ha ad amare
nos[òtros]{hemos / tenemos} de amàrnoiamerèmo / haviàmo ad amare
vos[òtros]{avèis / tenèis} de amàrvoiamerète / havete ad amare
a[quellos]{an / tienen} de amarcoloroamerànno / hanno ad amare

 

Imperativo
amatuamatu
ameaquèlamicolui
amemosnos òtrosamiàmonoi
amàdvos òtrosamàtevoi
amenaquellosaminocoloro

 

Optativo e subiuntivo
Presente
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
àmeioami |97|
tuàmestuàmi
a[quèl]àmecoluiàmi
nos[òtros]amèmosnoiamiàmo
vos[òtros]amèisvoiamiàte
a[quellos]amencoloroàmino
 
Imperfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
amàsseioamassi(334)
tuamàssestuamàssi
a[quèl]amàssecoluiamàsse
nos[òtros]amàssemosnoiamàssimo
vos[òtros]amàssedesvoiamàssi
a[quellos]amàssencoloroamàssero / amàssino(335)
 
[Imperfetto[2]]
amàra / amarìaioamerèi(336)
tuamàras / amarìastuamerèsti
a[quèl]amàra / amarìacoluiamerèbbe
nos[òtros]amàramos / amarìamosnoiamerèmmo
vos[òtros]amàrades / amarìadesvoiamerèste
a[quellos]amàran / amarìancoloroamerebbero / amerebbano(337)
 
Preterito perfetto
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
àya amàdoiohabbia amàto
tuàyas amàdotuhabbi amàto
a[quèl]àya amàdocoluihabbia amàto |98|
nos[òtros]ayàmos amàdonoihabbiamo amàto
vos[òtros]ayàis amàdovoihabbiate amàto
a[quellos]àyan amàdocolorohabbino amàto
 
Plusquam perfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
huvièsse amàdoiohavèssi amàto
tuhuvièsses amàdotuhavess'amàto
a[quèl]huvièsse amàdocoluihavèss'amàto
nos[òtros]huvièssemos amàdonoihavessim'amàto
vos[òtros]huvièssedes amàdovoihavessi amàto
a[quellos]huvièssen amàdocolorohavessero amàto
 
[Plusquam perfetto[2]]
amàra / huvièra amàdoiohaverèi amàto
tuamàra / huvièras amàdotuhaveresti amàto
a[quèl]amàra / huvièra amàdocoluihaverebbe amàto
nos[òtros]amàramos / huvièramos amàdonoihaverèmmo amàto
vos[òtros]amàrades / huvièrades amàdovoihavereste amàto
a[quellos]amàran / huvièran amàdocolorohaverebbero amàto
 
Futuro[1]
amàreioamerò
tuamàrestuamerài
a[quèl]amàrecoluiamerà|99|
nos[òtros]amàremosnoiamerèmo
vos[òtros]amàredesvoiamerète
a[quellos]amàrencoloroameranno
 
[Futuro[2]]
Si[se]
{huvière / avrè} amàdo(338)iohaverò amàto
tu{huvières / avràs} amàdotuhaverài amàto
a[quèl]{huvière / avrà} amàdocoluihaverà amàto
nos[òtros]{huvièremos / avrèmos} amàdonoihaverèmo amàto
vos[òtros]{huvièredes / avrèis} amàdovoihaverète amàto
a[quellos]{huvièren / avràn} amàdocolorohaveranno amàto

 

[Infinitivo]
[Presente]
amàramàre
 
Perfetto e Plusquam perfetto
aver amàdohaver'amàto
 
Futuro
aver de amàr(339)haver ad amàre
estar por amarstar per amare
ser por amaresser per amare

 

Gerundio
amàndoamàndo

 

Acabadlo, vedla, dezidle, meglio si dirà acabaldo, velda, dezilde.

Avvertiscasi che alle volte la seconda persona dell'imperativo nel numero plurale in ogni verbo, havendo doppo alcuna di queste tre particole le, la, lo, e nel numero del più, les, las, los, muta quasi sempre la lettera finale d, nella prima lettera di queste tre particole, |100| l, così: acabaldo in luogo di acabadlo; velda, pro veedla; dezilde, pro dezidle, e nel numero plurale acabaldos, veldes, dezildes.(340)

 

Acabà, escogè,(341) dezì in luogo di acabad, escoged, dezid .

Suole ancora la seconda persona dell'imperativo nel numero del più, in ogni cogniugazione, troncar l'ultima lettera d e in luogo di questa mettere un'accento grave, così: acabà pro acabàd; escoge pro escoged, dezì pro dezìd.

 

No hagas, no digas, come si dichiarino in Italiano.

Si noti similmente che mettendo la particola non in Italiano con l'infinitivo, così: Non fare, non dire, o con l'imperativo così: Non fate, non dite, sempre in Spagnolo si userà il modo subiuntivo così: No hagas, no digas, no hagàis, no digàis.

 

Cogniugazione del verbo hablar, parlare

 

Indicativo
[Presente]
hàbloioparlo
tuhàblastuparli
a[quèl]hàblacoluiparla
nos[òtros]hablàmosnoiparliàmo
vos[òtros]hablàisvoiparlàte
a[quellos]hàblancoloropàrlano
 
Imperfetto
hablàvaioparlàva
tuhablàvastuparlàvi
a[quèl]hablàvacoluiparlava
nos[òtros]hablàvamosnoiparlàvamo |101|
vos[òtros]hablàvadesvoiparlàvi
a[quellos]hablàvancoloroparlàvano
 
Perfetto definito
hablèioparlài
tuhablàstetuparlàsti
a[quèl]hablòcoluiparlò
nos[òtros]hablàmosnoiparlammo
vos[òtros]hablastesvoiparlàste
a[quellos]hablàroncoloroparlàrono
 
Perfetto indefinito[1]
he hablàdo(342)iohò parlàto
tuas habladotuhai parlato
a[quèl]a hablàdocoluihà parlato
nos[òtros]{hemos / avèmos} habladonoihaviàmo parlato
vos[òtros]avèis hablàdovoihavète parlato
a[quellos]an hablàdocolorohanno parlato
 
[Perfetto indefinito[2]]
quandoquando
huve habladoiohebbi parlàto / parlato ch'io hebbi
tuhuvìste habladotuhavèsti parlato
a[quèl]hùvo habladocoluihebbe parlàto
nos[òtros]huvìmos hablado(344)noihavemmo parlàto
vos[òtros]huvìstes habladovoihavèste parlàto
a[quellos]huvìèron habladocolorohebbero parlàto
 
Plusquam perfetto
avìa habladoiohaveva parlato
tuavìas habladotuhavevi parlàto
a[quèl]avìa hablàdocoluihavèva parlàto |102|
nos[òtros]avìamos hablàdonoihavèvamo parlato
vos[òtros]avìades hablàdovoihavèvi parlato
a[quellos]avian hablàdocolorohavèvano parlàto
 
Futuro[1]
quandoquando
hablarèioparlerò
tuhablaràstuparlerài
a[quèl]hablaràcoluiparlerà
nos[òtros]hablarèmosnoiparlerèmo
vos[òtros]hablarèisvoiparlerète
a[quellos]hablaràncoloroparleranno
 
[Futuro[2]]
{he / tengo} de hablàrioparlerò / hò a parlare
tu{as / tienes} de hablàrtuparlerai / hai a parlare
a[quèl]{a / tiene} de hablàrcoluiparlerà / hà a parlare
nos[òtros]{hemos / tenèmos} de hablàrnoiparleremo / haviàmo a parlare
vos[òtros]{avèis / tenèis} de hablarvoiparlerète / havète a parlare
a[quellos]{an / tiènen} de hablàrcoloroparleranno / hanno a parlare

 

Imperativo
hablatupàrlatu
hableaquèlparlicolui
hablèmosnos òtrosparliamonoi |103|
hablàdvos òtros(345)parlàtevoi
hablenaquèllosparlinocoloro

 

Optativo e subiuntivo
[Presente]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
hàbleioparli
tuhàblestuparli
a[quèl]hàblecoluiparli
nos[òtros]hablèmosnoiparliàmo
vos[òtros]hablèisvoiparliàte
a[quellos]hàblencoloropàrlino
 
Imperfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
hablàsseioparlàssi
tuhablàssestuparlàssi
a[quèl]hablàssecoluiparlàsse
nos[òtros]hablàssemosnoiparlassimo
vos[òtros]hablàssedesvoiparlassi
a[quellos]hablàssencoloroparlàssero
 
[Imperfetto[2]]
hablàra / hablarìaioparlerèi
tuhablàras / hablarìastuparlerèsti
a[quèl]hablàra / hablarìacoluiparlerèbbe
nos[òtros]hablàramos / hablariamosnoiparlerèmo
vos[òtros]hablàrades / hablariadesvoiparlareste
a[quellos]hablàran / hablarìancoloroparlerebbero |104|
 
Preterito perfetto
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
àya hablàdoiohabbia parlàto
tuàyas hablàdotuhabbi parlàto
a[quèl]àya hablàdocoluihabbia parlàto
nos[òtros]ayàmos hablàdonoihabbiàmo parlàto
vos[òtros]ayàis hablàdovoihabbiàte parlàto
a[quellos]àyan hablàdocolorohabbino parlato
 
Plusq. perfetto[1]
oxalà / aunqueDio volesse che / se
huvièsse hablàdoiohavèssi parlàto
tuhuvièsses hablàdotuhavèssi parlàto
a[quèl]huvièsse hablàdocoluihavèsse parlàto
nos[òtros]huvièssemos hablàdonoihavèssimo parlàto
vos[òtros]huvièssedes hablàdovoihavèsti parlàto
a[quellos]huvièssen hablàdocolorohavèssero parlàto
 
Plusq. perfetto[2]]
hablàra / huvièra hablàdoiohaverèi parlàto
tuhablàras / huvièras hablàdotuhaverèsti parlàto
a[quèl]hablàra / huvièra hablàdocoluihaverebbe parlàto
nos[òtros]hablàramos / huvièramos hablàdonoihaveremmo parlàto |105|
vos[òtros]hablàrades / huvièrades hablàdovoihavrèste parlàto
a[quellos]hablàran / huvièran hablàdocolorohaverebbero parlàto
 
Futuro[1]
quandoquando
hablàreioparlerò
tuhablàrestuparlerài
a[quèl]hablàrecoluiparlerà
nos[òtros]hablàremosnoiparlerèmo
vos[òtros]hablàredesvoiparlerète
a[quellos]hablàrencoloroparlerànno
 
[Futuro[2]]
si[se]
{huvière / avrè} hablàdoiohaverò parlato
tu{huvières / avràs} hablàdotuhaverai parlato
a[quèl]{huvière / avrà} hablàdocoluihaverà parlato
nos[òtros]{huvièremos / avrèmos} hablàdonoihaverèmo parlàto
vos[òtros]{huvièredes / avrèis} hablàdovoihaverete parlato
a[quellos]{huvièren / avràn} hablàdocolorohaveranno parlàto

 

[Infinitivo]
[Presente]
hablàrparlàre
 
Perfetto e Plusquam perfetto
avèr hablàdohavèr parlàto
 
Futuro
avèr de hablàrhaver a parlare
estar por hablarstar per parlare |106|

 

Gerundio(346)
hablandoparlando

 

Cogniugazione del verbo holgàrse, rallegrarsi, haver caro, darsi bel tempo(347)

 

Indicativo
[Presente]
yò mehuelgoio mirallegro
tu tehuelgastu terallegri
a[quèl] sehuelgacolui sirallegra
nos[òtros] nosholgàmosnoi cirallegriamo
vos[òtros] osholgàisvoi virallegrate
a[quellos] sehuelgancoloro sirallegrano
 
Imperfetto
yò meholgàvaio mirallegrava
tu teholgàvastu terallegravi
a[quèl] seholgavacolui sirallegràva
nos[òtros] nosholgàvamosnoi cirallegràvamo
vos[òtros] osholgavadesvoi virallegràvi
a[quellos] seholgàvancoloro sirallegràvano
 
Perfetto definito
yò meholguèio mirallegrai
tu teholgàstetu terallegràsti
a[quèl] seholgòcolui sirallegrò |107|
nos[òtros] nosholgàmosnoi cirallegràmmo
vos[òtros] osholgastesvoi virallegràste
a[quellos] seholgàroncoloro sirallegràrono
 
Perfetto indefinito[1]
yò mehe holgàdo(348)io misono rallegrato(349)
tu teas holgàdotu tesei rallegrato
a[quèl] seà holgàdocolui siè rallegrato
nos[òtros] nos{hemos / avèmos} holgadonoi cisiamo rallegrati
vos[òtros] oshavèis holgàdovoi visete rallegrati
a[quellos] sean holgadocoloro sisono rallegrati
 
[Perfetto indefinito[2]]
quandoquando
yò mehùve holgàdoio mifui rallegràto
tu tehuvìste holgàdo(350)tu tefusti rallegrato
a[quèl] sehùvo holgàdocolui sifù rallegrato
nos[òtros] noshuvìmos holgadonoi cifummo rallegràti
vos[òtros] oshuvìstes holgàdovoi vifuste rallegràti
a[quellos] sehuvièron holgàdocoloro sifurono rallegrati
 
Plusquam perfetto
yò meavìa holgàdoio mim'era rallegrato
tu teavìas holgàdotu tet'eri rallegràto
a[quèl] seavìa holgàdocolui sis'era rallegràto
nos[òtros] nosavìamos holgàdonoi cic'eramo rallegrati
vos[òtros] osavìades holgàdovoi viv'eri rallegrati |108|
a[quellos] seavìan holgàdocoloro sis'erano rallegràti
 
Futuro[1]
yò meholgarèio mirallegrerò
tu teholgaràstu terallegrerài
a[quèl] seholgaràcolui sirallegrerà
nos[òtros] nosholgarèmosnoi cirallegreremo
vos[òtros] osholgarèisvoi virallegrerète
a[quellos] seholgaràncoloro sirallegrerànno
 
[Futuro[2]]
yò me{he / tengo} de holgàrio mirallegrerò / m'hò da rallegrare
tu te{as / tienes} de holgàrtu terallegrerài / t'hai da rallegrare
a[quèl] se{a / tiene} de holgàrcolui sirallegrerà / s'ha da rallegrare
nos[òtros] nos{hemos / tenèmos} de holgàrnoi cirallegrerèmo / ci haviàmo da rallegrare
vos[òtros] os{avèis / tenèis} de holgàrvoi virallegrerète / v'havète da rallegrare
a[quellos] se{an / tienen} de holgàrcoloro sirallegrerànno / s'hanno da rallegràre

 

Imperativo
huèlgateturallegratitu
huèlgueseaquèlrallègrisicolui
holguèmonosnos òtrosrallegriàmocinoi
holgàosvos òtrosrallegràtevivoi
huèlguenseaquèllosrallegrinsicolòro

 

|109| Optativo e subiuntivo
[Presente]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
yò mehuelgueio mirallègri
tu tehuelguestu terallègri
a[quèl] sehuelguecolui sirallègri
nos[òtros] nosholguèmosnoi cirallegriàmo
vos[òtros] osholguèisvoi virallegriàte
a[quellos] sehuèlguencoloro sirallègrino
 
Imperfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
yò meholgàsseio mirallegràssi
tu teholgassestu terallegràssi
a[quèl] seholgàssecolui sirallegràsse
nos[òtros] nosholgàssemosnoi cirallegrassimo
vos[òtros] osholgàssedesvoi virallegràssi
a[quellos] seholgàssencoloro sirallegràssero
 
[Imperfetto[2]]
yò meholgàra / holgarìaio mirallegrerèi
tu teholgàras / holgarìastu terallegrerèsti
a[quèl] seholgàra / holgarìacolui sirallegrerèbbe
nos[òtros] nosholgàramos / holgarìamosnoi cirallegrerèmmo
vos[òtros] osholgàrades / holgarìadesvoi virallegrerèste
a[quellos] seholgàran / holgarìancoloro sirallegrerèbbero
 
|110| Preterito perfetto
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
yò meàya holgàdoio misia rallegràto
tu teàyas holgàdotu tisia rallegràto
a[quèl] seàya holgàdocolui sisia rallegrato
nos[òtros] nosayàmos holgàdonoi cisiamo rallegràti
vos[òtros] osayàis holgàdovoi visiate rallegràti
a[quellos] seàyan holgàdocoloro sisiano rallegràti
 
Plusquam perfetto[1]
oxalà / aunqueDio volesse che / ancorchè
yò mehuvièsse holgàdoio mifussi rallegràto
tu tehuvièsses holgàdotu tefussi rallegràto
a[quèl] sehuvièsse holgàdocolui sifusse rallegràto
nos[òtros] noshuvièssemos holgàdonoi cifussimo rallegràti.
vos[òtros] oshuvièssedes holgàdovoi vifussi rallegràti
a[quellos] sehuvièssen holgàdocoloro sifussero rallegràti
 
[Plusquam perfetto[2]]
yò meholgàra / huvièra holgàdoio misarei rallegràto
tu teholgàras / huvièras holgàdotu tesarèsti rallegràto
a[quèl] seholgàra / huvièra holgàdocolui sisarebbe rallegràto |111|
nos[òtros] nosholgàramos / huvièramos holgàdonoi cisarèmmo rallegràti
vos[òtros] osholgàrades / huvièrades holgàdovoi visarèste rallegràti
a[quellos] seholgàran / huvièran holgàdocoloro sisarebbero rallegràti
 
Futuro[1]
quandoquando
yò meholgàre(351)io mirallegrerò
tu teholgàrestu terallegrerài
a[quèl] seholgàrecolui sirallegrerà
nos[òtros] nosholgàremosnoi cirallegrerèmo
vos[òtros] osholgàredesvoi virallegrerète
a[quellos] seholgàrencoloro sirallegrerànno
 
[Futuro[2]]
sise
yò me{huvière / avrè} holgàdoio misarò rallegràto
tu te{huvières / avràs} holgàdotu tesarai rallegràto
a[quèl] se{huvière / avrà} holgàdocolui sisarà rallegràto
nos[òtros] nos{huvièremos / avrèmos} holgàdonoi cisarèmo rallegràti
vos[òtros] os{huvièredes / avrèis} holgàdovoi visarète rallegràti
a[quellos] se{huvièren / avràn} holgàdocoloro sisaranno rallegràti

 

|112| [Infinitivo]
[Presente]
holgàrserallegrarsi
 
Perfetto e Plusquam perfetto
avèrse holgadoèssersi rallegràto
 
Futuro
averse de holgarhaversi a rallegràre

 

Gerundio
holgandoserallegrandosi

 

Accidenti del verbo holgàrse

 

Il verbo holgarse oltre al significar rallegrarsi o darsi bel tempo, si distende ancora ad altri significati, come:

 

Vestido o çapàto holgado.Un vestìto o una scarpa che venga agiàta, cioè che pecchi più nel largo, che nello stretto.
Yrse a holgar.Andare a dipòrto o a spasso.(352)
Holgar.Non far niente, cioè Star ozioso e non lagorare.(353)
Dia de huelga.Giorno di riposo, cioè Giorno nel qual non si lagora.
Huelgome mucho de ver a V. M. con salud.Mi rallegro infinitamente di veder che V. S. stia bene.

 

Declinazione del verbo irregulare dar, dare o presentare

 

Indicativo
[Presente]
dòyio
tudastudai
a[quèl]dacolui
nos[òtros]dàmosnoidiàmo
vos[òtros]dàisvoidàte
a[quellos]dancolorodanno
 
|113| Imperfetto
dàvaiodàva
tudàvastudavi
a[quèl]dàvacoluidàva
nos[òtros]dàvamosnoidàvamo
vos[òtros]dàvadesvoidàvi
a[quellos]dàvancolorodàvano
 
Perfetto definito
iodetti / diedi
tudìstetudèsti
a[quèl]diòcoluidètte / diede
nos[òtros]dìmosnoidèmmo
vos[òtros]dìstesvoidèste
a[quellos]dièroncolorodèttero / diedero
 
Perfetto indefinito[1]
he dadoiohò dato
tuas dadotuhai dato
a[quèl]a dadocoluihà dato
nos[òtros]{hèmos / avèmos} dàdonoihaviàmo dato
vos[òtros]avèis dadovoihavète dato
a[quellos]an dadocolorohanno dato
 
[Perfetto indefinito[2]]
quandoquando
huve dadoiohebbi dato / dato ch'io ebbi(354)
tuhuvìste dadotuhavèsti dato
a[quèl]hùvo dadocoluihebbe dato
nos[òtros]huvìmos dadonoihavèmmo dato |114|
vos[òtros]huvìstes dadovoihavèste dato
a[quellos]huvìèron dadocolorohebbero dato
 
Plusquam perfetto
avia dadoiohavèva dato
tuavìas dadotuhavèvi dato
a[quèl]avìa dadocoluihavèva dato
nos[òtros]avìamos dadonoihavèvamo dato
vos[òtros]avìades dadovoihavèvi dato
a[quellos]avìan dadocolorohavèvano dato
 
Futuro[1]
darèiodarò
tudaràstudarài
a[quèl]daràcoluidarà
nos[òtros]darèmosnoidarèmo
vos[òtros]darèisvoidarète
a[quellos]daràncolorodaranno
 
[Futuro[2]]
{he / tengo} de dariodarò / hò a dare
tu{as / tienes} de dartudarài / hai a dare
a[quèl]{a / tiene} de darcoluidarà / hà a dare
nos[òtros]{hèmos / tenèmos} de darnoidarèmo / haviamo a dare
vos[òtros]{avèis / tenèis} de darvoidarète / havete a dare
a[quellos]{an / tienen} de darcolorodarànno / hanno a dare

 

Imperativo
datutu
aquèldiacolui
|115| dèmosnos òtrosdiamonoi
dadvos òtrosdatevoi
denaquellosdianocoloro

 

Optativo e subiuntivo
[Presente]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
iodìa
tudestudia
a[quèl]coluidia
nos[òtros]dèmosnoidiàmo
vos[òtros]dèisvoidiàte
a[quellos]dencolorodìano
 
Imperfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
dièsseiodessi
tudiessestudèssi
a[quèl]dièssecoluidesse
nos[òtros]dièssemosnoidèssimo
vos[òtros]dièssèdesvoidèssi
a[quellos]dièssencolorodèssero
 
[Imperfetto[2]]
dièra / darìaiodarèi
tudièras / darìastudarèsti
a[quèl]dièra / darìacoluidarèbbe
nos[òtros]dièramos / darìamosnoidarèmmo
vos[òtros]dièrades / darìadesvoidarèste
|116| a[quellos]dièran / darìancolorodarebbero
 
Preterito perfetto
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
àya dadoiohabbia dato
tuàyas dadotuhabbia dato
a[quèl]àya dadocoluihabbi dato
nos[òtros]ayàmos dadonoihabbiàmo dato
vos[òtros]ayàis dadovoihabbiate dato
a[quellos]àyan dadocolorohabbino dato
 
Plusquam perfetto[1]
oxalà / aunqueDio volesse che / ancorche
huvièsse dadoiohavèssi dato
tuhuvièsses dadotuhavèssi dato
a[quèl]huvièsse dadocoluihavèsse dato
nos[òtros]huvièssemos dadonoihavèssimo dato
vos[òtros]huvièssedes dadovoihavèssi dato
a[quellos]huvièssen dadocolorohavèssero dato
 
[Plusquam perfetto[2]]
dièra / huvièra dadoiohaverèi dato
tudièras / huvièras dadotuhaverèsti dato
a[quèl]dièra / huvièra dadocoluihaverebbe dato
nos[òtros]dièramos / huvièramos dadonoihaverèmmo dato
vos[òtros]dièrades / huvièrades dadovoihaverèste dato
a[quellos]dièran / huvièran dadocolorohaverèbbero dato
 
|117| Futuro[1]
dièreiodarò
tudièrestudarài
a[quèl]dièrecoluidarà
nos[òtros]dièreremosnoidarèmo
vos[òtros]dièreredesvoidarète
a[quellos]dièrencolorodaranno
 
[Futuro[2]]
si[se]
{huvière / avrè} dadoiohaverò dato
tu{huvières / avràs} dadotuhaverài dato
a[quèl]{huvière / avrà} dadocoluihaverà dato
nos[òtros]{huvièremos / avrèmos} dadonoihaverèmo dato
vos[òtros]{huvièredes / avrèis} dadovoihaverète dato
a[quellos]{huvièren / avràn} dadocolorohaveranno dato

 

[Infinitivo]
[Presente]
dardare
 
Perfetto e Plusquam perfetto
aver dadohavèr dato
 
Futuro
aver de darhaver a dare

 

Gerundio
dandodando

 

Accidenti del verbo dar

 

Il verbo dar significa propriamente in Spagnolo dare o donare e si piglia ancora in mala parte, cioè dare o percuotere.

 

Dar dàdo.Dar presentato, presentare, donàre.
Dar de mano.Abbandonare, lasciare, ributtare.
|118| Dar a logro.Dare ad usura.
Dar en rostro.Rinfacciàre. Rimproveràre.
Darse priessa.(355)Affrettarsi, sollecitare, far fretta a se stesso.
Dar priessa a otro.Affrettare, sollecitar uno, far fretta.
Dar el para bien.(356)Dare il buon prò. Congratularsi.
Dar por bien empleado.Credere o tenere d'haver bene spesa o impiegata una cosa.
Dar el pesame.Condolersi. Far le condoglienze con alcuno.(357)
Dar parte a alguno de alguna cosa.Conferire, comunicare una cosa a uno.
Dar de cozes.Dar de calci.
Dar pesadumbre.Dar fastidio o noia.
Dar que dezir de si.Dar che dire di se.
Dar en ser liberal.Cominciare a esser liberale, diventar liberale.
Dar vozes.Gridare, dar voci.
Dar a destajo.Dare a còttimo.
Dar a escogèr.Dare a scelta.
Dar en el blanco.Dar nel segno.
Dar satisfacion.Giustificarsi.
Dar ventaja.Cedere, confessarsi da manco.
Dar de palos.Dar delle bastonate, bastonare.
Dar consigo en algun lugàr.Arrivare o aggiugnere in un luogo.
Dar carta de horro al esclavo.(358)Dar libertà allo schiavo.
Dar por libre a alguno.Liberar uno.
Dar papilla.Ingannare; menar (come si dice) pel naso. Dare ad intendere una cosa per un'altra.
Dar al traste con todo.Rovinare o scompigliare ogni cosa.
Dar salvo conduto.Dar salvo condotto.
Dar al traves.Andare al traverso, cioè Pericolare o correr risico d'annegarsi.
Dar el relox las horas.Suonar l'hore l'horivolo.
Que hora a dado?Che hora è sonata?
Dar perro muerto.Questa frase s'usa quando si è trattato con una donna di partito e non si è pagata, che noi diremmo giuntare.
Dar garròte.Strangolare. Dar gracias. Ringraziare.
|119| Dar en que entendèr.Dar che fare, cioè che pensare.
Dar de si.Allungarsi, come si dice, di calzette, panni e simili, quando tirando si distendono e allargano.
Dar fiàdo.Dare a credenza.
Dar agua manos.(359)Dar dell'acqua alle mani.
Dar largas a algun negocio.Allungare un negozio, tirare in lungo un negozio.
Dar la señal.Dar la caparra.

 

[Il verbo andar è solo irregolare nel preterito primo dell'indicativo nell'imperfetto e nel futuro del soggiontivo, e si cogniúga cosi:

 

Andúve, anduvíste, andúvo, anduvímos, amduvístes, anduviéron.

Anduviesse, anduviesses, anduviésse, anduviéssemos, anduviessede, anduviéssen.

Anduviére, anduviéres, anduviére, anduviéremos, anduviéredes, anduviéren.](360)

 

[Raccolta d'alcuni verbi anomali che la terminazione dell'infinitivo dimostra non esser tali(361)

 

acordaracuérdo, acuerdas, ecc.(362)
acordarseyò me acuérdo, tu te acuérdas, ecc.
acostarseyò me acuésto, tu te acuéstas, ecc.
alentaryò aliénto, aliéntas, aliénta, ecc.
apostarapuésto, apuéstas, ecc.
apretarapriéto, apriétas, ecc.
arrendararriéndo, arriendas, ecc.
asserrarassiérro, assiérras, ecc.
atronaratruéno, atruénas, ecc.
avergonçarseyò me averguénço, tu te averguénças, ecc.
bolarbuélo, buélas, ecc.
calentarcaliénto, caliéntas, ecc.
cerrarciérro, cierras, ecc.
colgarcuélgo, cuélgas, ecc.
començarcomienço, comiénças, ecc.
concertarconciérto, conciértas, ecc.
consolarconsuélo, consuélas, ecc.
contarcuénto, cuentas, ecc.
costarcuésto, cuéstas, ecc.
demonstrardemuéstro, demuéstras, ecc.
desassossegardesassossiégo, desassossiégas, ecc.
descolgardescuélgo, descuélgas, ecc.
desconcertardesconciérto, desconciértas, ecc.
desollardesuéllo, desuéllas, ecc.
despertardespiérto, despiértas, ecc.
destemplardestiémplo, destiémplas, ecc.
desterrardestiérro, destiérras, ecc.
empeçarempíeço, empiéças, ecc.
enconmendarenconmiéndo, enconmiéndas, ecc.(363)
encontrarencuéntro, encuéntras, ecc.
entregarentrégo, entrégas, ecc.(364)
erraryérro, yérras, ecc.
escarmentarescarmiénto, escarmiéntas, ecc.
esforzaresfuerço, esfuérças, ecc.
governargoviérno, goviérnas, ecc.
helarhyélo, hyélas, ecc.
herrarhiérro, hiérras, ecc.
holgarhuélgo, huélgas, ecc.
hollarhuéllo, huéllas, ecc.
jugarjuégo, juégas, ecc.
manifestarmanifiésto, manifiéstas, ecc.
mostrarmuéstro, muéstras, ecc.
negarniégo, niégas, ecc.
pensarpiénso, piénsas, ecc.
plegarpliégo, pliégas, ecc.
poblarpuéblo, puéblas, ecc.
provarpruévo, pruévas, ecc.
quebrarquiébro, quiébras, ecc.
rebentarrebiénto, rebiéntas, ecc.
rebolcarebuélco, rebuélcas, ecc.(365)
recordarrecuérdo, recuérdas, ecc.
regarriégo, riégas, ecc.
regoldarreguéldo, reguéldas, ecc.
remendarremiéndo, remiéndas, ecc.
renegarreniégo, reniégas, ecc.
renovarrenuévo, renuévas, ecc.
requebrarrequiébro, requiébras, ecc.
rogarruégo, ruégas, ecc.
segarsiégo, siégas, ecc.
soltarsuélto, suéltas, ecc.
sonarsuéno, suénas, ecc.
soñarsuéño, sueñas, ecc.(366)
sossegarsossiégo, sossiégas, ecc.
temblartiémblo, tiémblas, ecc.
templartiémplo, tiémplas, ecc.
tentartiénto, tiéntas, ecc.
trocartruéco, truécas, ecc.
tronartruéno, truénas, ecc.
tropeçartropiéço, tropiéças, ecc.

 

Si truóvano ancora molti altri verbi dell'altre due cogniugazioni, li quali da me per brevità son tralasciati; la cogniugazione de' quali per non essere stata sino aquì (per quel poco che l'occhio della mia esperienza ha potuto in altri autori vedére) accennata, non che insegnata, mi persuado, che cotal régola sará tanto grata come nuova(367) a ciascheduno di quelli, che leggeranno.

Sáppiasi adunque che tutti que' verbi che nella persona prima singolare del presente dell'indicativo havranno il dittongo (dittongo chiamo la cogniugazione di due vocali, che distinta e chiaramente si senton nella favella) ue, overo ie, haveránno ancóra sopra tal dittongo l'accento acúto, come si vede ne' verbi già assegnati; il qual'accento, quando per allungamento di paróla cade sopra un'altra sillaba si perde e svanísce, rimanendo solo la lettera radicale dell'infinitivo, come per esempio, dirémo: acuérdo, acuérdas, acuérda, acordámos, acordáis, acuérdan; dalche si conosce che nella prima e nella seconda persona plurale non si dice acuerdamos, acuerdais, ecc., perche l'accento che prima cadéva sopra il dittongo , cade sopra il , il quale si truova(368) e s'usa solamente in tutte le persone singolari(369) ed in tutte le terze del plurale del modo indicativo, imperativo e soggiuntivo, così: acuérdo, acuérdas, acuérda, acordámos, acordáis, acuérdan; acuérda tu, acuerde aquél, acordémos nosotros, acordad vosotros, acuérden aquellos; acuérde, acuérdes, acuérde, acordémos, acordéis, acuérden. In tutti gli altri tempi si usa la lettera radicale o dell'infinitivo e si dice, acordava, acordavas, ecc., acordè; he acordado, ecc.]

 

 

Declinazione d'alcuni verbi della seconda cogniugazione in er

 

[Declinazione del verbo leèr, leggere](371)

 

Indicativo
[Presente]
lèoiolèggo
tulèestulèggi
a[quèl]leecoluilegge
nos[òtros]leèmosnoileggiàmo
vos[òtros]leèisvoileggète
a[quellos]lèencolorolèggono
 
Imperfetto
leìaioleggèva
tuleìastuleggèvi
a[quèl]leìacoluileggèva
nos[òtros]leìamosnoileggèvamo
vos[òtros]leìades(372)voileggèvi
a[quellos]leìancoloroleggèvano
 
Perfetto definito
leỳiolèssi
tuleìstetuleggèsti
a[quèl]leiòcoluilèsse|120|
nos[òtros]leìmosnoileggèmmo
vos[òtros]leìstesvoileggèste
a[quellos]leièroncolorolèssero
 
Perfetto indefinito[1]
he leìdoiohò lètto
tuas leìdotuhai lètto
a[quèl]a leìdocoluihà lètto
nos[òtros]{hèmos / avèmos} leìdonoihaviàmo letto
vos[òtros]avèis leìdovoihavète letto
a[quellos]an leìdocolorohanno letto
 
[Perfetto indefinito[2]]
quandoquando
huve leìdoiohebbi letto(373)
tuhuvìste leìdotuhavèsti lètto
a[quèl]hùvo leìdocoluihebbe lètto
nos[òtros]huvìmos leìdonoihavèmmo letto
vos[òtros]huvìstes leìdovoihavèste letto
a[quellos]huvìèron leìdocolorohebbero lètto
 
Plusquam perfetto
avìa leìdoiohavèva letto
tuavìas leìdotuhavèvi letto
a[quèl]avìa leìdocoluihavèva letto
nos[òtros]avìamos leìdonoihavèvamo letto
vos[òtros]avìades leìdovoihavèvi letto
a[quellos]avìan leìdocolorohavèvano letto
 
Futuro[1]
leerèioleggerò
tuleeràstuleggerài |121|
a[quèl]leeràcoluileggerà
nos[òtros]leerèmosnoileggerèmo
vos[òtros]leerèisvoileggerète
a[quellos]leeràncoloroleggeranno
 
[Futuro[2]]
{he / tengo} de leèrioleggerò / hò a leggere
tu{as / tienes} de leèrtuleggerai / hai a leggere
a[quèl]{a / tiene} de leèr(374)coluileggerà o hà da leggere
nos[òtros]{hèmos / tenèmos} de leèrnoileggeremo / haviàmo a leggere
vos[òtros]{avèis / tenèis} de leèrvoileggerète / havète a lèggere
a[quellos]{an / tienen} de leèrcoloroleggeranno / hanno a leggere

 

Imperativo
lèetulèggitu
lèaaquèlleggacolui
leàmosnos òtrosleggiàmonoi
leèdvos òtrosleggètevoi
lèanaquelloslegghinocoloro

 

Optativo e subiuntivo
Presente
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
lèaiolègga
tulèas(375)tulegghi
a[quèl]lèacoluilègga
nos[òtros]leàmosnoilegghiàmo(376) |122|
vos[òtros]leàisvoilegghiate
a[quellos]lèancolorolègghino
 
Imperfetto[1]
oxalà / aunqueDio volesse che / ancorchè
leièsseioleggèssi
tuleièssetuleggèssi
a[quèl]leièssecoluileggèsse
nos[òtros]leièssemosnoileggèssimo
vos[òtros]leièssedesvoileggèssi
a[quellos]leièssencoloroleggessero
 
[Imperfetto[2]]
leièra / leerìaioleggerèi
tuleièras / leerìastuleggerèsti
a[quèl]leièra / leerìacoluileggerebbe
nos[òtros]leièramos / leerìamosnoileggerèmmo
vos[òtros]leièrades / leerìadesvoileggerèste
a[quellos]leièran / leerìancoloroleggerebbero
 
Perfetto
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
àya leìdoiohabbia lètto
tuàyas leìdotuhabbi lètto
a[quèl]àya leìdocoluihabbia letto
nos[òtros]ayàmos leìdonoihabbiàmo letto
vos[òtros]ayàis leìdovoihabbiàte letto
a[quellos]àyan leìdocolorohabbino letto
 
|123| Plusq. perfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
huvièsse leìdoiohavèssi letto
tuhuvièsses leìdotuhavèssi letto
a[quèl]huvièsse leìdocoluihavèsse letto
nos[òtros]huvièssemos leìdonoihavèssimo letto
vos[òtros]huvièssedes leìdovoihavèssi letto
a[quellos]huvièssen leìdocolorohavèssero letto
 
[Plusq. perfetto[2]]
leièra / huvièra leìdoiohaverèi lètto
tuleièras / huvièras leìdotuhaverèsti lètto
a[quèl]leièra / huvièra leìdocoluihaverebbe letto
nos[òtros]leièramos / huvièramos leìdonoihaverèmmo letto
vos[òtros]leièrades / huvièrades leìdovoihaverèste letto
a[quellos]leièran / huvièran leìdocolorohaverebbero letto
 
Futuro[1]
quandoquando
leièreioleggerò
tuleièrestuleggerài
a[quèl]leièrecoluileggerà
nos[òtros]leièremosnoileggèremo(377)
vos[òtros]leièredesvoileggèrete
a[quellos]leièrencoloroleggeranno
 
[Futuro[2]]
sise
{huvière / avrè} leìdoiohaverò letto
tu{huvières / avràs} leìdotuhaverai letto
a[quèl]{huvière / avrà} leìdocoluihaverà letto|124|
nos[òtros]{huvièremos / avrèmos} leìdonoihaverèmo letto
vos[òtros]{huvièredes / avrèis} leìdovoihaverète letto
a[quellos]{huvièren / avràn} leìdocolorohaveranno letto

 

Infinitivo
[Presente]
leèrleggere
 
Perfetto e Plusquam perfetto
aver leìdohaver lètto
 
Futuro
avèr de leèrhaver a leggere
estar por leèrstar per leggere

 

Gerundio
leyendoleggendo

 

Declinazione del verbo vèr, vedère

 

Indicativo
[Presente]
vèoioveggo(378)
tuvèstuvedi
a[quèl]coluivede
nos[òtros]vèmosnoivediàmo
vos[òtros]vèisvoivedète
a[quellos]vèncolorovèggono(379)
 
Imperfetto
vìa / veìa(380)iovedèva
tuvìastuvedèvi
a[quèl]vìa / veìacoluivedeva
nos[òtros]vìamos / veìamos(381)noivedèvamo
vos[òtros]vìadesvoivedevi(382) |125|
a[quellos]vian / veìancolorovedèvano
 
Perfetto definito
ioveddi(383)
tuvìstetuvedèsti
a[quèl]viò / vidocoluivedde
nos[òtros]vìmosnoivedèmmo
vos[òtros]vistesvoivedèste
a[quellos]vièroncolorovèddero
 
Perfetto indefinito[1]
he vìstoiohò {visto / veduto}
tuas vistotuhai {visto / veduto}
a[quèl]a vistocoluihà {visto / veduto}
nos[òtros]hemos / avèmos vistonoihaviàmo {visto / veduto}
vos[òtros]avèis vistovoihavète {visto / veduto}
a[quellos]an vistocolorohanno {visto / veduto}
 
[Perfetto indefinito[2]]
quandoquando
hùve vistoiohebbi visto / {visto / vedùto} ch'io hebbi
tuhuvìste vistotuhavèssi {visto / veduto}
a[quèl]hùvo vistocoluihebbe {visto / veduto}
nos[òtros]huvìmos vistonoihavèmmo {visto / veduto}
vos[òtros]huvìstes vistovoihavèste {visto / veduto}
a[quellos]huvìèron vistocolorohebbero {visto / veduto}
 
Plusquam perfetto
avìa vistoiohavèva {visto / veduto}
tuavìas vistotuhavèvi {visto / veduto}
|126| a[quèl]avìa vistocoluihavèva {visto / veduto}
nos[òtros]avìamos visto(384)noihavèvamo {visto / veduto}
vos[òtros]avìades vistovoihavèvi {visto / vedùto}
a[quellos]avìan vistocolorohavèvano {visto / veduto}
 
Futuro[1]
verèiovedrò
tuveràstuvedrài
a[quèl]veràcoluivedrà
nos[òtros]verèmosnoivedrèmo
vos[òtros]verèisvoivedrète
a[quellos]veràncolorovedrànno
 
[Futuro[2]]
{he / tengo} de vèriovedrò / hò a vedère
tu{as / tienes} de vertuvedrai / hai a vedère
a[quèl]{a / tiene} de vercoluivedrà / hà a vedère
nos[òtros]{hèmos / tenèmos} de vernoivedrèmo / haviàmo a vedère
vos[òtros]{avèis / tenèis} de vervoivedrète / havète a vedère
a[quellos]{an / tienen} de vercolorovedrànno / hanno a vedère

 

Imperativo
vetuveditu
veaaquelveggacolui
veàmosnos òtrosvediàmonoi
vedvos òtrosvedètevoi
vèanaquellosvegghinocoloro

 

|127| Optativo e subiuntivo
Presente
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
vèaiovegga
tuvèastuvegghi
a[quèl]vèacoluivegga
nos[òtros]vèamosnoivediàmo
vos[òtros]veàisvoivediàte
a[quellos]vèancolorovèghino
 
Imperfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
vièsseiovedèssi
tuvièssestuvedèssi
a[quèl]vièssecoluivedèsse
nos[òtros]vièssemosnoivedessimo
vos[òtros]vièssedesvoivedèssi
a[quellos]vièssencolorovedèssero
 
[Imperfetto[2]]
vièra / verìaiovedrèi
tuvièras / verìastuvedrèsti
a[quèl]vièra / verìacoluivedrebbe
nos[òtros]vièramos / verìamosnoivedremmo
vos[òtros]vièrades / verìadesvoivedrèste
a[quellos]vièran / verìancolorovedrebbero
 
Perfetto
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè |128|
àya vistoiohabbia {visto / vedùto}
tuàyas vistotuhabbi {visto / veduto}
a[quèl]àya vistocoluihabbi {visto / veduto}
nos[òtros]ayàmos vistonoihabbiàmo {visto / veduto}
vos[òtros]ayàis vistovoihabbiàte {visto / vedùto}
a[quellos]àyan vistocolorohabbino {visto / veduto}
 
Plusquam perfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
huvièsse vistoiohavèssi {visto / veduto}
tuhuvièsses vistotuhavèssi {visto / veduto}
a[quèl]huvièsse vistocoluihavèsse {visto / veduto}
nos[òtros]huvièssemos vistonoihavèssimo {visto / veduto}
vos[òtros]huvièssedes vistovoihavessi {visto / veduto}
a[quellos]huvièssen vistocolorohavèssero {visto / veduto}
 
[Plusquam perfetto[2]]
vièra / huvièra vistoiohaverèi {visto / veduto}
tuvièras / huvièras vistotuhaverèsti {visto / veduto}
a[quèl]vièra / huvièra vistocoluihaverèbbe {visto / veduto}
nos[òtros]vièramos / huvièramos vistonoihaverèmmo {visto / veduto}
vos[òtros]vièrades / huvièrades vistovoihaverèste {visto / veduto}
a[quellos]vieran / huvièran vistocolorohaverebbèro {visto / veduto}
 
Futuro[1]
quandoquando
vièreiovedrò
tuvièrestuvedrài
|129| a[quèl]vièrecoluivedrà
nos[òtros]vièremosnoivedrèmo
vos[òtros]vièredesvoivedrète
a[quellos]vièrencolorovedrànno
 
[Futuro[2]]
sise
{huvière / avrè} vistoiohaverò {visto / veduto}
tu{huvières / avràs} vistotuhaverai {visto / vedùto}
a[quèl]{huvière / avrà} vistocoluihaverà {visto / veduto}
nos[òtros]{huvièremos / avrèmos} vistonoihaverèmo {visto / vedùto}
vos[òtros]{huvièredes / avrèis} vistovoihaverète {visto / vedùto}
a[quellos]{huvièren / avran} vistocolorohaverànno {visto / veduto}

 

Infinitivo
[Presente]
vèrvedère
 
Perfetto e Plusquam perfetto
avèr vistohavèr {visto / veduto}
 
Futuro
aver de verhavèr a vedère

 

Gerundio
viendovedendo

 

Accidenti e proprietà del verbo ver

 

Ver o veer significa propriamente vedere o veder lume.(385) Ver alle volte s'attribuisce impropriamente in Castigliano, com'in Toscano, ad altra significazione che non è vedère, come:

 

No veis como llueve?Non vedète voi come piove? E ciò si dice non solo, |130| vedendo che piove, ma anche stando serrato in luogo, dove non si vegga.

 

Ver si piglia anco in senso di conoscere o accorgersi, così:

 

No avèis visto lo que avèis echo?Non conoscete o non vi sete voi accorto di quello che havete fatto?
Ojos que no ven coraçon que no llora.Questo proverbio in Toscano si converte così: Quello che l'occhio non vede, il cuor non crede
Echar de vèr.Accorgersi, avvedersi, conoscere, vedere.
Ver antes.Antivedère, prevedère.
Ver otra vez.Vedere un'altra volta.
Ver entre dos luzes.Vedère al barlùme, cioè essendo tra giorno e notte, non distinguere e discerner bene quello che ci si rappresenta.
A mi vèr.Al parer mio, secondo il mio giudizio.

 

Proverbio.

A ver, vèamos questo modo di dire s'usa quando non siamo certi dell'evento o successo d'una cosa e vogliamo farne in qualche cosa la prova che noi diremmo: Per vedere se, ecc.

 

Declinazione del verbo querèr, volère o voler bene, cioè amare

 

Indicativo
[Presente]
quièroiovoglio
tuquièrestuvuoi
a[quèl]quièrecoluivuole
nos[òtros]querèmosnoivogliamo
vos[òtros]querèisvoivolete
a[quellos]quièrencolorovògliano(386)
 
Imperfetto
querìaiovolèva
tuquerìastuvolèvi
|131| a[quèl]querìacoluivolèva
nos[òtros]queriamosnoivolèvamo
vos[òtros]queriades(387)voivolèvi
a[quellos]queriancolorovolèvano
 
Perfetto definito
quiseiovòlsi(388)
tuquisìstetuvolèsti
a[quèl]quisocoluivolse
nos[òtros]quisìmosnoivolèmmo
vos[òtros]quisìstesvoivolèste
a[quellos]quisièroncolorovòlsero
 
Perfetto indefinito[1]
hè querìdoiohò volùto
tuas querìdotuhai volùto
a[quèl]a querìdocoluihà volùto
nos[òtros]{hèmos / avèmos} querìdonoihaviàmo volùto
vos[òtros]avèis querìdovoihavète volùto
a[quellos]an querìdocolorohanno voluto
 
[Perfetto indefinito[2]]
quandoquando
huve querìdoiohebbi volùto
tuhuvìste querìdotuhavèsti volùto
a[quèl]hùvo querìdocoluihebbe volùto
nos[òtros]huvìmos querìdonoihavèmmo volùto
vos[òtros]huvìstes querìdovoihavèste volùto
a[quellos]huvìèron querìdo(389)colorohebbero volùto
 
|132| Plusq. perfetto
avìa querìdoiohavèva volùto
tuavìas querìdotuhavevi volùto
a[quèl]avìa querìdocoluihavèva volùto
nos[òtros]avìamos querìdo(390)noihavèvamo volùto
vos[òtros]avìades querìdovoihavèvi volùto(391)
a[quellos]avìan querìdocolorohavèvano volùto
 
Futuro[1]
querrèiovorrò
tuquerràstuvorrài
a[quèl]querràcoluivorrà
nos[òtros]querrèmosnoivorrèmo
vos[òtros]querrèisvoivorrète
a[quellos]querràncolorovorrànno
 
[Futuro[2]]
{he / tengo} de querèriovorrò / hò a volère
tu{as / tienes} de querèrtuvorrai / hai a volère
a[quèl]{a / tiene} de querèrcoluivorrà / hà a volère
nos[òtros]{hemos / tenèmos} de querèrnoivorrèmo / habbiàmo a volere
vos[òtros]{avèis / tenèis} de querèrvoivorrète / havète a volère
a[quellos]{an / tienen} de querèrcolorovorranno / hanno a volère

 

[Imperativo]
l'Imperativo, caso che talvolta s'usi, si formerà così:
quière(392)tuvogliatu
quièraaquèlvogliacolui |133|
queràmosnos òtrosvogliàmonoi
querèdvos òtrosvogliàtevoi
quièranaquellosvòglinocoloro

 

Optativo e subiuntivo
[Presente]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
quièraiovoglia
tuquièrastuvogli
a[quèl]quièracoluivoglia
nos[òtros]queràmosnoivogliàmo
vos[òtros]queràisvoivogliàte
a[quellos]quièrancolorovòglino
 
Imperfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
quisièsseiovolèssi
tuquisièssestuvolèssi
a[quèl]quisièssecoluivolèsse
nos[òtros]quisièssemosnoivolèssimo
vos[òtros]quisièssedesvoivolèssi
a[quellos]quisièssencolorovolèssero
 
[Imperfetto[2]]
quisièra / querrìaiovorrèi
tuquisièras / querrìastuvorrèsti
a[quèl]quisièra / querrìacoluivorrebbe
nos[òtros]quisièramos / querrìamosnoivorrèmmo
vos[òtros]quisièrades / querrìadesvoivorrèste |134|
a[quellos]quisièran / querrìancolorovorrèbbero
 
Perfetto
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
àya querìdoiohabbia volùto
tuàyas querìdotuhabbi volùto
a[quèl]àya querìdocoluihabbia volùto
nos[òtros]ayàmos querìdonoihabbiàmo volùto
vos[òtros]ayàis querìdovoihabbiàte volùto
a[quellos]àyan querìdocolorohabbino volùto
 
Plusquam perfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
huvièsse querìdoiohavèssi volùto
tuhuvièsses querìdotuhavèssi volùto
a[quèl]huvièsse querìdocoluihavèsse voluto
nos[òtros]huvièssemos querìdonoihavèssimo volùto
vos[òtros]huvièssedes querìdovoihavèssi volùto
a[quellos]huvièssen querìdocolorohavèssero volùto
 
[Plusquam perfetto[2]]
quisièra / huvièra querìdoiohaverèi voluto
tuquisièras / huvièras querìdotuhaverèsti voluto
a[quèl]quisièra / huvièra querìdocoluihaverèbbe volùto
nos[òtros]quisièramos / huvièramos querìdonoihaverèmmo volùto
vos[òtros]quisièrades / huvièrades querìdovoihavrèste volùto
a[quellos]quisièran / huvièran querìdocolorohaverèbbero voluto
 
|135| Futuro[1]
quandoquando
quisièreiovorrò
tuquisièrestuvorrài
a[quèl]quisièrecoluivorrà
nos[òtros]quisièremosnoivorrèmo
vos[òtros]quisièredesvoivorrète
a[quellos]quisièrencolorovorrànno
 
[Futuro[2]]
si[se]
{huvière / avrè} querìdoiohaverò voluto
tu{huvières / avràs} querìdotuhaverài voluto
a[quèl]{huvière / avrà} querìdocoluihaverà volùto
nos[òtros]{huvièremos / avrèmos} querìdonoihaverèmo volùto
vos[òtros]{huvièredes / avrèis} querìdovoihaverète voluto
a[quellos]{huvièren / avràn} querìdocolorohaverànno voluto

 

Infinitivo
[Presente]
querèrvolère
 
Perfetto e Plusquam perfetto
avèr querìdohavèr volùto
 
Futuro
avèr de querèrhaver a volère
estar por querèrstar per volere

 

Gerundio
queriendovolèndo

 

Proprietà del verbo querèr

 

Il verbo querèr significa propriamente volere, cioè haver volontà, voglia o animo. Querèr assolutamente significa ancora voler bene o portar amore; |136| Querèr bien. Voler bene, amare; Querèr antes. Voler più tosto o più presto; Querèr mal. Voler male, haver' in odio.(393)

 

Declinazione del verbo irregulare entendèr, intendere

 

Indicativo
[Presente]
entièndoiointendo
tuentiendestuintendi
a[quèl]entièndecoluiintende
nos[òtros]entendèmosnoiintendiàmo
vos[òtros]entendèisvoiintendète
a[quellos]entiendencolorointendono
 
Imperfetto
entendìaiointendèva
tuentendìastuintendèvi
a[quèl]entendìacoluiintendèva
nos[òtros]entendìamosnoiintendèvamo
vos[òtros]entendìadesvoiintendèvi
a[quellos]entendìancolorointendèvano
 
Perfetto definito
entendìiointèsi
tuentendìstetuintendèsti
a[quèl]entendiòcoluiintèse
nos[òtros]entendìmosnoiintendèmmo
vos[òtros]entendìstesvoiintendèste
a[quellos]entendièroncolorointèsero
 
Perfetto indefinito[1]
he entendido(394)iohò inteso
tuas entendidotuhai inteso
a[quèl]a entendidocoluihà inteso
nos[òtros]{hemos / avèmos} entendidonoihaviàmo intèso
vos[òtros]avèis entendidovoihavète inteso
a[quellos]an entendidocolorohanno intèso
 
[Perfetto indefinito[2]]
quandoquando
hùve entendidoiohebb' inteso
tuhuvìste entendidotuhavèsti intèso(396)
a[quèl]hùvo entendidocoluihebbe intèso
nos[òtros]huvìmos entendidonoihavèmmo intèso
vos[òtros]huvìstes entendidovoihavèst'inteso
a[quellos]huvìèron entendìdocolorohebbèro intèso
 
Plusquam perfetto
avìa entendìdoiohavèva inteso
tuavìas entendìdotuhavev'inteso
a[quèl]avìa entendìdocoluihavèva intèso
nos[òtros]avìamos entendìdonoihavèvamo intèso
vos[òtros]avìades entendìdovoihavèv'intèso
a[quellos]avian entendìdocolorohavèvano intèso
 
Futuro[1]
entenderèiointenderò
tuentenderàstuintenderài
a[quèl]entenderàcoluiintenderà
nos[òtros]entenderèmosnoiintenderèmo |138|
vos[òtros]entenderèisvoiintenderète
a[quellos]entenderàncolorointenderànno
 
[Futuro[2]]
{he / tengo} de entendèriointenderò / hò a intendere
tu{as / tiènes} de entendèrtuintenderài /hai a intèndere
a[quèl]{a / tiene} de entendèrcoluiintenderà / ha ad intendere
nos[òtros]{hemos / tenèmos} de entendèrnoiintenderèmo / haviàmo a intendere
vos[òtros]{avèis / tenèis} de entendèrvoiintenderète / havète ad intèndere
a[quellos]{an / tienen} de entendèrcolorointenderanno / hanno ad intèndere

 

Imperativo
entìendetuintenditu
entièndaaquèl]intendacolui
entendàmosnos òtrosintendiàmonoi
entendèdvos òtrosintendètevoi
entièndanaquellosintèndinocoloro

 

Optativo e subiuntivo
[Presente]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
entiendaiointènda
tuentiendastuintenda
a[quèl]entièndacoluiintènda
nos[òtros]entendàmosnoiintendiàmo
vos[òtros]entendàisvoiintendiàte|139|
a[quellos]entièndancolorointèndino
 
Imperfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
entendièsseiointendèssi
tuentendièssestuintendèssi
a[quèl]entendièssecoluiintendèsse
nos[òtros]entendièssemosnoiintendèssimo
vos[òtros]entendièssedesvoiintendèssi
a[quellos]entendièssencolorointendèssero
 
[Imperfetto[2]]
entendièra / entenderìaiointenderèi
tuentendièras / entenderìastuintenderèsti
a[quèl]entendièra / entenderìacoluiintenderebbe
nos[òtros]entendièramos / entenderìamosnoiintenderèmmo
vos[òtros]entendièrades / entenderìadesvoiintenderèste
a[quellos]entendièran / entenderìancolorointenderèbbero
 
Perfetto
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
aya entendidoiohabbia intèso
tuàyas entendidotuhabbi intèso
a[quèl]àya entendidocoluihabbia intèso
nos[òtros]ayàmos entendidonoihabbiàmo intèso
vos[òtros]ayàis entendidovoihabbiàte intèso
a[quellos]àyan entendidocolorohabbino intèso |140|
 
Plusquam perfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
huvièsse entendidoiohavess'inteso
tuhuvièsses entendidotuhavess'intèso
a[quèl]huvièsse entendìdocoluihavess'inteso
nos[òtros]huvièssemos entendidonoihavessimo intèso
vos[òtros]huvièssedes entendidovoihavess'intèso
a[quellos]huvièssen entendidocolorohavessero inteso
 
[Plusquam perfetto[2]]
entendìera / huvièra entendidoiohaverèi intèso
tuentendièras / huvièras entendidotuhaverest'intèso
a[quèl]entendièra / huvièra entendidocoluihaverebb'intèso
nos[òtros]entendièramos / huvièramos entendidonoihaverèmmo intèso
vos[òtros]entendièrades / huvièrades entendìdovoihavrèste intèso
a[quellos]entendièran / huvièran entendìdocolorohaverèbbero intèso
 
Futuro[1]
quandoquando
entendièreiointenderò
tuentendièrestuintenderài
a[quèl]entendièrecoluiintenderà
nos[òtros]entendièremosnoiintenderèmo
vos[òtros]entendièredesvoiintenderète
a[quellos]entendièrencolorointenderànno
 
[Futuro[2]]
si[se]
|141| {huvière / avrè} entendidoiohaverò intèso
tu{huvières / avràs} entendìdotuhaverài intèso
a[quèl]{huvière / avrà} entendìdocoluihaverà intèso
nos[òtros]{huvièremos / avrèmos} entendìdonoihaverèmo intèso
vos[òtros]{huvièredes / avrèis} entendidovoihaverète intèso
a[quellos]{huvièren / avràn} entendìdocolorohaverànno intèso

 

Infinitivo
[Presente]
entendèrintèndere
 
Perfetto e Plusquam perfetto
avèr entendìdohaver'inteso
 
Futuro
avèr de entendèrhaver a intèndere
ser para entendèresser per intèndere

 

Gerundio
entendiendointendèndo

 

Accidenti del verbo entendèr

 

Entendèr non significa altro secondo la sua natura che intendere o capire. Entendèr altre volte significa pensare, credere, come:

 

Entendi que estàvades comiendo.Pensava o credeva, che voi stessi desinando o che voi desinàssi.(397)
Entendido le tengo.Io l'hò già inteso. Io conosco l'humor suo.
Venir o llegar a entender.Venirgli a gli orecchi o venir a saper per fortuna una cosa.
Yò me entiendo.Io m'intendo, cioè Io sò quello ch'io mi dico o ch'io mi fò.(398)
No entendersele mas.Non saper più. |142| Non si distender più oltre il suo giudizio.
Entendèr en algo.Attendere o occuparsi o spendere il tempo e lo studio in una cosa.

 

Variazione del verbo podèr, potère

 

Indicativo
[Presente]
puèdoioposso
tupuèdestupuoi
a[quèl]puedecoluipuò
nos[òtros]podèmosnoipossiàmo
vos[òtros]podèisvoipotète
a[quellos]puèdencoloropossono
 
Imperfetto
podìaiopotèva
tupodìastupotèvi
a[quèl]podìacoluipotèva
nos[òtros]podìamosnoipotèvamo
vos[òtros]podìadesvoipotèvi
a[quellos]podìancoloropotèvano
 
Perfetto definito
pùdeiopotètti / potèi
tupudìstetupotèsti
a[quèl]pùdocoluipotètte
nos[òtros]pudìmosnoipotèmmo
vos[òtros]pudìstesvoipotèste
a[quellos]pudièroncoloropotèrono
 
Perfetto indefinito[1]
hè podidoiohò |143|
tuas podìdotuhai potùto
a[quèl]a podìdocoluihà potùto
nos[òtros]hemos / avèmos podìdonoihaviamo potùto
vos[òtros]avèis podìdovoihavète potùto
a[quellos]an podìdocolorohanno potùto
 
[Perfetto indefinito[2]]
quandoquando
hùve podìdoiohebbi potùto
tuhuvìste podìdotuhavèsti potùto
a[quèl]hùvo podìdocoluihebbe potùto
nos[òtros]huvìmos podìdonoihavèmmo potùto
vos[òtros]huvìstes podìdovoihavèste potùto
a[quellos]huvìèron podidocolorohèbbero potùto
 
Plusquam perfetto
avìa podìdoiohavèva potùto
tuavìas podìdotuhavèvi potùto
a[quèl]avìa podìdocoluihavèva potùto
nos[òtros]avìamos podìdonoihavèvamo potùto
vos[òtros]avìades podìdovoihavèvi potùto
a[quellos]avìan podìdocolorohavèvano potùto
 
Futuro[1]
podrèiopotrò
tupodràstupotrài
a[quèl]podràcoluipotrà
nos[òtros]podrèmosnoipotrèmo
vos[òtros]podrèisvoipotrète
a[quellos]podrancoloropotrànno
 
[Futuro[2]]
|144| {he / tengo} de podèriopotrò / hò a potère
tu{as / tienes} de podèrtupotrài / hai a potere
a[quèl]{a / tiene} de podèrcoluipotrà / hà a potere
nos[òtros]{hèmos / tenèmos} de podèrnoipotrèmo / haviàmo a potère
vos[òtros]{avèis / tenèis} de podèrvoipotrète / havète a potère
a[quellos]{an / tienen} de podèrcoloropotranno / hanno a potère

 

[Imperativo]
Il modo imperativo non pare che possa militare in questo verbo.

 

Optativo e subiuntivo
[Presente]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
puèdaiopòssa
tupuèdastupossi
a[quèl]puèdacoluipossa
nos[òtros]podàmosnoipossiàmo
vos[òtros]podàisvoipossiàte
a[quellos]puèdancoloropòssino
 
Imperfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
pudièsseiopotèssi
tupudièssestupotèssi
a[quèl]pudièssecoluipotèsse
nos[òtros]pudièssemosnoipotèssimo |145|
vos[òtros]pudièssedesvoipotèssi
a[quellos]pudièssencoloropotèssero
 
[Imperfetto[2]]
pudièra / podrìaiopotrèi
tupudièras / podrìastupotrèsti
a[quèl]pudièra / podrìacoluipotrèbbe
nos[òtros]pudièramos / podrìamosnoipotrèmmo
vos[òtros]pudièrades / podrìadesvoipotrèste
a[quellos]pudièran / podrìan(399)coloropotrebbero
 
Perfetto
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
aya podìdoiohabbia potùto
tuàyas podìdotuhabbia potùto
a[quèl]aya podìdocoluihabbi potùto
nos[òtros]ayàmos podìdonoihabbiàmo potùto
vos[òtros]ayàis podìdovoihabbiàte potùto
a[quellos]àyan podìdocolorohabbino potùto
 
Plusquam perfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
huvièsse podìdoiohavessi potùto
tuhuvièsses podìdotuhavessi potùto
a[quèl]huvièsse podìdocoluihavèsse potùto
nos[òtros]huvièssemos podìdonoihavèssimo potuto
vos[òtros]huvièssedes podìdovoihavèssi potùto(400)
a[quellos]huvièssen podìdocolorohavèssero potùto
 
[Plusquam perfetto[2]]
|146| pudièra / huvièra podìdoiohaverèi potùto
tupudièras / huvièras podìdotuhaverèsti potùto
a[quèl]pudièra / huvièra podìdocoluihaverebbe potùto
nos[òtros]pudièramos / huvièramos podìdonoihaverèmmo potùto
vos[òtros]pudièrades / huvièrades podìdovoihaverèste potùto
a[quellos]pudièran / huvièran podìdocolorohaverebbero potùto
 
Futuro[1]
quandoquando
pudièreiopotrò
tupudièrestupotrài
a[quèl]pudièrecoluipotrà
nos[òtros]pudièremosnoipotrèmo
vos[òtros]pudièredesvoipotrète
a[quellos]pudièrencoloropotrànno
 
[Futuro[2]]
si[se]
{huvière / avrè} podìdoiohaverò potùto
tu{huvières / avràs} podìdotuhaverài potuto
a[quèl]{huvière / avrà} podìdocoluihaverà potuto
nos[òtros]{huvièremos / avrèmos} podìdonoihaverèmo potùto
vos[òtros]{huvièredes / avrèis} podìdovoihaverète potùto
a[quellos]{huvièren / avràn} podìdocolorohaverànno potùto

 

Infinitivo
[Presente]
podèrpotère
 
|147| Perfetto e Plusquam perfetto
avèr podìdohavèr potùto
 
Futuro
aver de podèrhavèr a potère

 

Gerundio
pudièndopotèndo

 

Proprietà del verbo podèr

 

A màs no podèr lo hizo.Lo fece o l'ha fatto per forza, o di mala voglia o per maladetta rabbia.(401)
Carta de podèr.Procùra.
Podèr mucho o poco.Poter molto o poco.

 

Variazione del verbo irregulare hazèr, fare

 

Indicativo
[Presente]
hagoio
tuhazestufai
a[quèl]hazecolui
nos[òtros]hazèmosnoifacciàmo
vos[òtros]hazèisvoifate
a[quellos]hazencolorofanno
 
Imperfetto
hazìaiofacèva
[tu]hazìastufacèvi
a[quèl]hazìacoluifacèva
nos[òtros]hazìamosnoifacèvamo
vos[òtros]hazìadesvoifacèvi
a[quellos]hazìancolorofacèvano
 
|149| Perfetto definito
hizeiofeci
[tu]hizìste / hezìste(402)[tu]facèsti
[aquèl]hizo[colui]fece
nos[òtros]hizìmosnoifacèmmo
[vosòtros]hizìstes[voi]facèste
[aquellos]hizièron[coloro]fècero
 
Perfetto indefinito[1]
he [hecho]iohò [fatto]
[tu]as [hecho][tu]hai [fatto]
a[quèl]a hecho[colui]hà fatto
nos[òtros]{hemos / avèmos} [hecho]noihaviàmo [fatto]
vos[òtros]avèis [hecho][voi]havète [fatto]
a[quellos]an hecho[coloro]hanno fatto
 
[Perfetto indefinito [2]](403)
 
Plusquam perfetto
avìa [hecho]iohavèva [fatto]
[tu]avìas [hecho][tu]havèvi [fatto]
a[quèl]avìa hecho[colui]havèva fatto
nos[òtros]avìamos [hecho]noihavèvamo [fatto]
[vosòtros]avìades [hecho][voi]havèvi [fatto]
[aquellos]avìan hecho[coloro]havèvano fatto
 
Futuro[1]
harèiofarò
[tu]haràs[tu]farai
[aquèl]harà[colui]farà
nos[òtros]harèmosnoifarèmo
[vosòtros]harèis[voi]farète
[aquellos]haràn[coloro]farànno
 
[Futuro[2]]
{he / tengo} de hazèriofarò / hò a fare
[tu]{as / tienes} de hazèr[tu]farai / hai a fare
[aquèl]{a / tiene} de hazèr[colui]farà / hà a fare
nos[òtros]{hèmos / tenèmos} de hazèrnoifaremo / haviamo a fare
[vosòtros]{avèis / tenèis} de hazèr[voi]farète / havète a fare
[aquellos]{an / tienen} de hazèr[coloro]faranno / hanno a fare

 

Imperativo
haztutu
hagaaquèlfacciacolui
hagamosnos òtrosfacciamonoi
hazèdvos òtrosfatevoi |149|
haganaquellos(404)faccinocolòro

 

Optativo e subiuntivo
[Presente]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
hagaiofaccia
[tu]hagas[tu]facci
[aquèl]haga[colui]faccia
[nosòtros]hagamos[noi]facciàmo
[vosòtros]hagàis[voi]fate
[aquellos]hàgan[coloro]fàccino
 
Imperfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
hizièsseiofacèssi
[tu]hizièsses[tu]facessi
[aquèl]hizièsse[colui]facèsse
nos[òtros]hizièssemosnoifacèssimo
[vosòtros]hizièssedes[voi]facèssi
[aquellos]hizièssen[coloro]facessero
 
[Imperfetto[2]]
hizièra / harìaiofarèi
[tu]hizièras / harìas[tu]farèsti
[aquèl]hizièra / harìa[colui]farebbe
[nosòtros]hizièramos / harìamos[noi]farèmmo
[vosòtros]hizièrades / harìades[voi]farèste
[aquellos]hizièran / harìan[coloro]farebbero
 
Perfetto
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè |150|
aya [hecho]iohabbia [fatto]
[tu]ayas [hecho][tu]habbi [fatto]
[aquèl]aya hecho[colui]habbia fatto
nos[òtros]ayàmos [hecho]noihabbiamo [fatto]
[vosòtros]ayàis [hecho][voi]habbiàte [fatto]
[aquellos]ayan hecho[coloro]habbino fatto
 
Plusquam perfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
huvièsse [hecho]iohavèssi [fatto]
[tu]huvièsses [hecho][tu]havessi [fatto]
[aquèl]huvièsse hecho[colui]havesse fatto
nos[òtros]huvièssemos [hecho]noihavèssimo [fatto]
[vosòtros]huvièssedes [hecho][voi]havèssi [fatto]
[aquellos]huvièssen hecho[coloro]havèssero fatto
 
[Plusquam perfetto[2]]
hizièra / huvièra hechoiohaverèi [fatto]
[tu]hizièras / huvièras hecho[tu]haverèsti [fatto]
[aquèl]hizièra / huvièra hecho[colui]haverebbe fatto
nos[òtros]hizièramos / huvièramos hechonoihaverèmmo [fatto]
[vosòtros]hizièrades / huvièrades hecho[voi]havrèste [fatto]
a[quellos]hizièran / huvièran hecho[coloro]haverebbero fatto
 
Futuro[1]
quandoquando
hizièreiofarò
[tu]hizières[tu]farài
[aquèl]hizière[colui]farà
nos[òtros]hizièremosnoifarèmo
[vosòtros]hizièredes(405)[voi]farète
[aquellos]hizièren[coloro]farànno
 
[Futuro[2]]
sise
{huvière / avre} [hecho]iohaverò [fatto]
[tu]{huvières / avràs} [hecho][tu]haverài [fatto]
[aquèl]{huvière / avrà} hecho[colui]haverà fatto
nos[òtros]{huvièremos / avrèmos} [hecho]noihaverèmo [fatto]
[vosòtros]{huvièredes / avrèis} [hecho][voi]haverète [fatto]
[aquellos]{huvièren / avran} hecho[coloro]haveranno fatto

 

Infinitivo
[Presente]
hazèrefare
 
Perfetto e Plusquam perfetto
avèr hechohavèr fatto
 
Futuro
avèr de hazèrhavèr a fare |151|
estar por hazèrstar per fare

 

Gerundio
hazièndofacendo

 

Accidenti e proprietà del verbo hazèr

 

Haze frio, haze calor come si dichiarino in Toscano.

Il verbo hazèr significa naturalmente fare e appresso a' Spagnoli come anco a gl'Italiani si distende ad alcuni sensi, come Fulano haze del bono; [Fulano]haze del loco; [Fulano] haze que duerme, ecc., cioè Il tale fà il goffo o il balordo o del balordo, del pazzo, fà viste o finta di dormire,(406) ecc. Ma quando in Castigliano si dirà haze frio, haze calor, haze sol, haze luna in Toscano si convertirà così: gl'è freddo, gl'è caldo, gl'è sole, gl'è lume di luna e non altrimenti:(407)

 

Hazèrse gordo, flaco, rico, pobre, ecc.Farsi grasso, magro, ricco, povero, ecc.
Que haze V. M. .?Che fà V. S.?
Hazèr lo que uno deve.Far quello che uno deve, cioè Far l'offizio o il debito suo.
Hazèr caso o cuenta de algo.Fare conto o stima. Stimare o apprezzare.
Hazèr plazèr.Far piacere. Far grazia.
Hazèr buena o mala obra a alguno.Far buona o cattiva opera a uno, cioè Fargli servizio o danno.(408)
Hazèr ventàjaEsser da più. Valer più, esser superiore in qualche professione o esercizio.
Hazèr del ojo.Far d'occhio, cioè Accennar e avvertire con l'occhio.
Hazèr su hazienda.Far il fatto suo.
Hazèr pesàr.Far dispetto.
Hazèr alàrde.Far publica mostra, ostentazione o rassegna.
Hazèr voto.Far voto.
Hazèr promèssa.Votarsi o far voto.
Hazer por alguno.Far per uno, |152| cioè Procurare per gl'interessi e per il bene d'uno.
Hazèrse de los Godos.Far del Principe, cioè Mostrar d'esser nato della stirpe de Goti.
Hazèr alboròto o ruydo.(409)Far fracasso o rumore.
Hazèrse de rogàr.(410)Farsi pregare.
Hazèr ademànes.Far atti o gesti.
Hazèr costa.Dare spesa, cioè Dar'occasione che si spenda.
Hazèr la costa a alguno.Far la spesa a uno.(411)
Hazèr mal o bien.Far male o bene.
Hazèr centinela.Far la sentinella.
Hazèr sabèr algo a alguno.(412)Far saper una cosa a alguno.(413)
Hazèr cargo a alguno.Incolpare, dar la colpa o accusar uno, dire che uno deva o sia obligato.
Hazèr trayciòn.Far tradimento.
Hazèr cosquillas.Far il solletico, solleticàre.
Hazèr mencion.Far menzione o ricordare.
Hazèr concierto.Fare accordo, convenzione o patto, convenire, accordarsi.
Hazèr su agosto.Far bene i fatti suoi, cioè Vendemmiare e far della robba o arricchire.
Hazèr aliança.Far confederazione, lega, confederarsi.
Hazèrse a todo.Accomodarsi a ogni cosa.
Hazèrsele de mal.Parergli strano o difficile il fare o il non fare una cosa.
Hazèr del enojado.Fare dello sdegnato o dell'adirato, mostrar d'haver collera.
Hazèr escùro.(414)Esser buio, cioè Non esser lume di luna.
Hazèr al caso.Fare a proposito.
Lo que haze al caso es.L'importanza è. Il fatto stà.
Hazèr sus necessidades.Fare i suoi bisogni, cioè Far del corpo o scaricare il ventre.
Hazella a uno.Attaccarla o farla a uno,(415) cioè Essendo stato ingannato da uno, ingannar lui.
A fulano, nadie se la hizo, que no se la pagasse:Al tale nissuno la fece che egli non si riscatasse; overo (per parlare conforme all'uso) nissuno la fece al tale che poi havess'à andare al prete per la penitenza.
Hazèrsele |153| cuesta arriba.Parergli duro, difficile, arduo. Non far una cosa di buona voglia.
Hazèrse la barva.Farsi la barba, barbierarsi; Se està hazièndo la barva: Stà facendosi la barba, overo, stà sotto al barbiere.
Que se ha echo de fulano?Che è stato del tale?
Hazme la barba y hazèrte he el copète.(416)Fammi la barba ch'io ti farò il ciuffo, e vulgarmente si dice: Una mano lava l'altra e le due lavano il viso.
No hazèr al caso.Non esser buono, atto, o a proposito per una cosa.
Hazèr camara.(417)Andar del corpo.
Hazèr aguas.Orinare o pisciare.
Hazèr noche en alguna venta.Fermarsi o star la sera in una hosterìa.
Hazèr platillos de alguno.Andar dicendo mal d'uno per i circoli e ragunanze.
Hazèr piernas.Star forte, sodo, ostinato.
Hazèrselo a una muger.Farlo a una donna, cioè Trattar seco carnalmente.
HazèrAttribuendosi a vasi, significa tenere o capìre, come Este jarro haze dos açumbres. Questo boccale tiene o capisce due fiaschi, overo due altre misure, secondo l'uso del paese di ciascheduno.
Hazèr dentèra.Far allegare i denti, cioè Far venir voglia, incitare. Aguzzar l'appetito.(418)
Hazèllo bien o mal con alguno.Portarsi bene o male con alcuno.
Haz que no le oyes.Fà vista di non lo sentire.
Hazèr mal a los cavallos.Maneggiar bene i cavalli. Star bene a cavallo. Saper cavalcar bene.

 

Declinazione del verbo irregulare saver, sapère(419)

 

Indicativo
[Presente]
io
[tu]sàves[tu]sai
a[quèl]sàve[colui]sà |154|
nos[òtros]savèmos[noi]sappiàmo
vos[òtros]sàveis[voi]sapète
a[quellos]sàven[coloro]sanno
 
Imperfetto
savìaiosapèvo(420)
[tu]savìas[tu]sapèvi
a[quèl]savìa[colui]sapèva
nos[òtros]savìamos[noi]sapèvamo
vos[òtros]savìades[voi]sapèvi
a[quellos]savìan[coloro]sapèvano
 
Perfetto definito
[]sùpeioseppi
[tu]supìste[tu]sapesti
a[quèl]supo[colui]sèppe
nos[òtros]supìmos[noi]sapemmo
vos[òtros]supìstes[voi]sapèste
a[quellos]supièron[coloro]sèppero
 
Perfetto indefinito[1]
[]he [savìdo][io]hò [sapùto]
[tu]as [savìdo][tu]hai [sapùto]
[aquèl]a savìdo[colui]hà sapùto
[nos òtros]{hèmos / avèmos} [savìdo][noi]habbiamo [sapùto]
[vos òtros]avèis [savìdo][voi]havète [sapùto]
[aquellos]an savìdo[coloro]hanno sapùto
 
[Perfetto indefinito[2]]
quandoquando
[]hùve [savìdo][io]hebbi [sapùto]
[tu]huvìste [savìdo][tu]havèsti [sapùto]
[aquèl]hùvo savìdo[colui]hebbe sapùto
[nos òtros]huvìmos [savìdo](421)[noi]havemmo [sapùto]
[vos òtros]huvìstes [savìdo][voi]havèste [sapùto]
[aquellos]huvièron savìdo[coloro]hebbero sapùto
 
Plusquam perfetto
[]avìa [savìdo][io]havèva [sapùto]
[tu]avìas [savìdo][tu]havèvi [sapùto]
[aquèl]avìa savìdo[colui]havèva sapùto
[nos òtros]avìamos [savìdo][noi]havèvamo [sapùto]
[vos òtros]avìades [savìdo][voi]havèvi [sapùto]
[aquellos]avìan savìdo[coloro]havèvan sapùto
 
Futuro[1]
[]savrè[io]saperò / saprò
[tu]savràs[tu]saperài / saprài(422)
[aquèl]savrà[colui]saperà / saprà
[nos òtros]savrèmos[noi]saperèmo /saprèmo
[vos òtros]savrèis[voi]saperète /saprète
[aquellos]savràn[coloro]saperànno / saprànno
 
[Futuro[2]]
[]{he / tengo} [de savèr][io]saperò / hò [à sapère]
[tu]{as / tienes} [de savèr][tu]saperai / hai [à sapère]
[aquèl]{a / tiene} de savèr[colui]saperà / hà a sapère
[nos òtros]{hèmos / tenèmos} [de savèr][noi]saperèmo / habbiamo [à sapère]
[vos òtros]{avèis / tenèis} [de savèr][voi]saperète / havète [à sapère]
[aquellos]{an / tienen} de savèr[coloro]saperanno / hanno a sapère
Imperativo
savetusappitu
sèpaaquèlsappiacolui
sepàmosnos òtrossappiamonoi
savèdvos òtrossappiàtevoi
sèpanaquèllossappinocoloro

 

Optativo e subiuntivo
[Presente]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
[]sepa[io]sappia
[tu]sèpas[tu]sappi
[aquèl]sepa[colui]sappia
[nos òtros]sepàmos[noi]sappiàmo
[vos òtros]sepàis[voi]sappiàte
[aquellos]sepan[coloro]sàppino
 
Imperfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
[]supièsse[io]sapessi
[tu]supièsse[tu]sapessi
[aquèl]supièsse[colui]sapèsse
[nos òtros]supièssemos[noi]sapèssimo
[vos òtros]supièssedes[voi]sapèssi
[aquellos]supièssen[coloro]sapèssero
 
[Imperfetto[2]]
[]supièra / sabrìa[io]saperèi
[tu]supièras / sabrìas[tu]saperèsti
[aquèl]supièra / sabrìa[colui]saperebbe
[nos òtros]supièramos / sabrìamos[noi]saperèmmo
[vos òtros]supièrades / sabrìades[voi]saperèste |156|
[aquellos]supièran / sabrìan[coloro]saperebbero
 
Perfetto
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
[]aya [sabìdo](423)[io]habbia [sapùto]
[tu]àyas [sabìdo][tu]habbi [sapùto]
[aquèl]aya sabìdo[colui]habbia sapùto
[nos òtros]ayàmos [sabìdo][noi]habbiàmo sapùto
[vos òtros]ayàis [sabìdo][voi]habbiate [sapùto]
[aquellos]ayan sabìdo[coloro]habbino sapùto
 
Plusquam perfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
[]huvièsse [savìdo][io]havèssi [sapùto]
[tu]huvièsses [savìdo][tu]havessi [sapùto]
[aquèl]huvièsse savìdo[colui]havesse sapùto
[nos òtros]huvièssemos [sabìdo][noi]havèssimo [sapùto]
[vos òtros]huvièssedes [sabìdo][voi]havessi [sapùto]
[aquellos]huvièssen sabìdo[coloro]havessero sapùto
 
[Plusquam perfetto[2]]
[]supièra / huvièra [sabìdo](251)[io]havèrei [sapùto]
[tu]supièras / huvièras [sabìdo][tu]havereste [sapùto](426)
[aquèl]supièra / huvièra sabìdo[colui]haverebbe sapùto
[nosòtros]supièramos / huvièramos [savìdo][noi]haverèmmo [sapùto]
[vosòtros]supièrarades / huvièrades [savìdo][voi]haverèste [sapùto]
[aquellos]supièran / huvièran savido[coloro]haverebbero sapùto
 
Futuro[1]
quando[quando]
[]supière[io]saperò
[tu]supières[tu]saperài
[aquèl]supière[colui]saperà
[nos òtros]supièremos[noi]saperèmo
[vos òtros]supièredes[voi]saperète
[aquellos]supièren[coloro]saperanno
 
|157| [Futuro[2]]
si[se]
[]{huvière / avrè} [sabìdo][io]haverò [saputo]
[tu]{huvières / avràs} [sabìdo][tu]haverài [saputo]
[aquèl]{huvière / avrà} sabìdo[colui]haverà saputo
[nos òtros]{huvièremos / avrèmos} [sabìdo][noi]haverèmo [sapùto]
[vos òtros]{huvièredes / avrèis} [sabìdo][voi]haverète [saputo]
[aquellos]{huvièren / avràn} sabìdo[coloro]haverànno sapùto

 

Infinitivo
[Presente]
savèrsapère
 
Perfetto e Plusquam perfetto
aver savìdohavèr saputo
 
Futuro
avèr de sabèrhavèr a sapère
estar por sabèrstar per sapère

 

Gerundio
sabièndosapendo

 

Proprietà e attributi del verbo sabèr

 

Sabèr o savèr significa propriamente sapere o haver notizia certa d'una cosa.

 

Sabèr algo de cierto.Sapèr una cosa di certo. Saper sicuramente di buon luogo.
Sabèr antes.Sapere innanzi.
Sabèr antes de tiempo.Sapere innanzi al tempo.

 

Sabèr talvolta s'attribuisce al gusto che riceve il corpo in mangiare e bere o far altre azioni ch'entrino dentro a esso che in Italiano diciamo piacere o gustare, così:

 

Me save bien la comìda y la bevida.Mi piace o mi gusta il mangiare e il bere.
Mucho save la rapòsa, mas mas save quien la toma.La volpe sà assai ma sà più chi la piglia.
A sabèr si.Per vedere o saperse.

 

\158| Declinazione del verbo irregulare traèr, arrecare o portàre

 

Indicativo
[Presente]
traygoioarrèco
[tu]traes[tu]arrèchi
[aquèl]trae[colui]arrèca
[nos òtros]traèmos[noi]arrechiàmo
[vos òtros]traèis[voi]arrecàte
[aquellos]traèn[coloro]arrècano
 
Imperfetto
trayaioarrecàva
[tu]trayas[tu]arrecàvi
[aquèl]traya[colui]arrecàva
[nos òtros]trayamos[noi]arrecàvamo
[vos òtros]trayades[voi]arrecàvi
[aquellos]trayan(427)[coloro]arrecàvano
 
Perfetto definito
truxe / traxe(428)ioarrecài
[tu]truxìste / traxìste[tu]arrecàsti
[aquèl]trùxo / traxo[colui]arrecò
[nos òtros]truxìmos / traxìmos[noi]arrecàmmo
[vos òtros]truxìstes / traxìstes[voi]arrecàste
[aquellos]truxèron / traxèron[coloro]arrecàrono
 
Perfetto indefinito[1]
he [traydo]iohò [arrecàto]
[tu]as [traydo][tu]hai [arrecàto]
[aquèl]a traydo[colui]hà arrecàto
[nos òtros]{hèmos / avèmos} [traydo][noi]haviàmo [arrecàto]
[vos òtros]avèis [traydo][voi]havète [arrecàto]
[aquellos]an traydo[coloro]hanno arrecàto
 
[Perfetto indefinito[2]]
quandoquando
huve [tràydo]iohebbi [arrecàto]
[tu]huvìste [tràydo][tu]havèsti [arrecàto]
[aquèl]hùvo tràydo(429)[colui]hebbe arrecàto
[nos òtros]huvimos [traydo][noi]havemmo [arrecàto]
[vos òtros]huvistes [traydo][voi]havèste [arrecàto]
[aquellos]huvièron [traydo][coloro]hebbero arrecàto
 
|159| Plusquam perfetto
avìa [traydo]iohavèva [arrecàto]
[tu]avìas [traydo][tu]havèvi [arrecàto]
[aquèl]avìa traydo[colui]havev'arrecàto
[nos òtros]avìamos [traydo][noi]havèvamo [arrecàto]
[vos òtros]avìades [traydo][voi]havevi [arrecàto]
[aquellos]avìan traydo[coloro]havevano arrecàto
 
Futuro[1]
traerèioarrecherò
[tu]traeràs[tu]arrecherài
[aquèl]traerà[colui]arrecherà
[nos òtros]traerèmos[noi]arrecherèmo
[vos òtros]traerèis[voi]arrecherète
[aquellos]traeràn[coloro]arrecheranno
 
[Futuro[2]]
{he / tengo} de [traèr]ioarrecherò / hò a arrecàre
[tu]{as / tienes} de [traèr][tu]arrecherài / hai a arrecare
[aquèl]{a / tiene} de traèr[colui]arrecherà / hà a arrecàre
[nos òtros]{hemos / tenèmos} de [traèr][noi]arrecheremo / haviàmo a arrecare
[vos òtros]{avèis / tenèis} de [traèr][voi]arrecherète / havète a arrecare
[aquellos]{an / tienen} de traèr[coloro]arrecheranno / hanno a arrecàre

 

Imperativo
tràetuarrècatu
tràygaaquèlarrèchicolui
|160| traygàmosnos òtrosarrechiamonoi
traèdvos òtrosarrecatevoi
tràyganaquèllosarrechinocoloro

 

Optativo e subiuntivo
[Presente]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
tràygaioarrèchi
[tu]tràygas[tu]arrechi
[aquèl]tràyga[colui]arrèchi
[nos òtros]traygàmos[noi]arrechiamo
[vos òtros]traygàis[voi]arrechiate
[aquellos]tràygan[coloro]arrechino
 
Imperfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
truxèsse / traxèsseioarrecàssi
[tu]truxèsses / traxèsses[tu]arrecassi
[aquèl]truxèsse / traxèsse[colui]arrecasse
[nos òtros]truxèssemos / traxessemos[noi]arrecassimo
[vos òtros]truxessedes / traxessedes[voi]arrecassi
[aquellos]truxessen / traxessen[coloro]arrecàssero
 
[Imperfetto[2]]
truxèra / traerìaioarrecherèi
[tu]truxèras / traerìas[tu]arrecheresti
[aquèl]truxèra / traerìa[colui]arrecherèbbe
[nos òtros]truxèramos / traerìamos[noi]arrecheremmo
[vos òtros]truxèrades(431) / traerìades[voi]arrecherèste
[aquellos]truxèran / traerìan[coloro]arrecherebbero
 
Perfetto
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
aya tràydoiohabbia [arrecàto]
[tu]ayas tràydo[tu]habbi [arrecàto]
[aquèl]àya tràydo[colui]habbia arrecàto
[nos òtros]ayàmos tràydo[noi]habbiamo [arrecàto]
[vos òtros]ayàis tràydo[voi]habbiate [arrecàto]
[aquellos]àyan tràydo[coloro]habbino arrecàto
 
Plusquam perfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
huviesse [tràydo]iohavessi [arrecàto]
[tu]huviesses [tràydo][tu]havèssi [arrecàto]
[aquèl]huviesse tràydo[colui]havesse arrecàto |161|
[nos òtros]huvièssemos [traydo][noi]havessimo [arrecàto]
[vos òtros]huvièssedes [traydo][voi]havessi [arrecàto]
[aquellos]huvièssen traydo[coloro]havessero arrecàto
 
[Plusquam perfetto[2]]
truxèra / [huvièra traydo]iohaverei [arrecàto]
[tu]truxèras / [huvièras traydo][tu]haveresti [arrecàto]
[aquèl]truxèra / huvièra traydo[colui]haverebbe arrecàto
[nos òtros]truxeramos / [huvièramos traydo][noi]haveremmo [arrecàto]
[vos òtros]truxèrades / [huvièrades traydo][voi]haverèste [arrecàto]
[aquellos]truxeran / huvièran traydo[coloro]haverebbero arrecàto
 
Futuro[1]
quandoquando
truxèreioarrecherò
[tu]truxères[tu]arrecherài
[aquèl]truxère[colui]arrecherà
[nos òtros]truxèremos[noi]arrecherèmo
[vos òtros]truxèredes[voi]arrecherète
[aquellos]truxèren[coloro]arrecheranno
 
[Futuro[2]]
si[se]
huvière / avrè [traydo]iohaverò [arrecato]
[tu]huvières / avràs [traydo][tu]haverai [arrecato]
[aquèl]huvière / avrà traydo[colui]haverà arrecato
[nos òtros]huvièremos / avrèmos [traydo][noi]haverèmo [arrecàto]
[vos òtros]huvièredes / avrèis [traydo][voi]haverète [arrecàto]
[aquellos]huvièren / avràn traydo[coloro]haveranno arrecàto

 

Infinitivo
[Presente]
traèrarrecàre
 
Perfetto e Plusquam perfetto
avèr traydohaver' arrecàto
 
Futuro
avèr de traèrhaver a arrecàre
estar por traèrstar per arrecare

 

|162| Gerundio
trayèndoarrecàndo

 

Proprietà del verbo traèr

 

Il proprio e conveniente senso del verbo traèr è quello che in Toscano diciamo arrecare, se bene comunemente si dice ancora portare e si distende in Spagnolo a questi significati: Traèr entre manos. Haver tra le mani, trattare, praticare, mettere attualmente in opera. Celestina. Las que mas uso y traygo entre manos son espaldaraços sin sangre.(432) Quelle ch'io più uso e pratico sono piattonate senza sangue. Traèr en lenguas. Menar per bocca, cioè Andarsi dicendo quà e là una cosa.

 

Traèr bien o mal puesto a alguno.Mandar uno bene o mal vestito, cioè Bene o male in ordine.
Traèr a cuestas.Portare o arrecàre addosso.
Traèr por fuerça.Menar per forza.
Traerse bien.Andar ben vestito o in ordine.
Traèr buenas o malas nuevas.Portare cioè Arrecare buone o cattive nuove. Que nuevas trae el Correr de España? Che nuove arreca o porta il Corriere di Spagna?(433)
Traèr al retortèro.(434)Aggirare, menar uno in quà e in là per strapazzarlo.
Traèr al estricòte.vedi Traer al retortèro.
Vuestra carta trae pocos ringlones.La vostra lettera è di pochi versi, cioè La vostra lettera è breve e di poche righe.

 

Perche il verbo arrecare talvolta s'usa in Italiano ugualmente come il verbo portare e si piglia indifferentemente l'uno per l'altro,(435) non hò voluto mancar d'avvertire che parlando gli Spagnoli nell'uso di questi dua verbi più propriamente di noi |163| altri è necessario sapere che quando vorremo dire in Italiano portare o levar una cosa di qui altrove in Castigliano si dirà llevar, e se vorremmo dire portare o arrecare, cioè d'altrove portar quì, si dirà traèr, di maniera che se considereremo in Italiano il luogo dove si comincia il movimento o il portamento parleremo con proprietà in Castigliano, perciocchè quando il moto del portare comincia di quì per andare altrove si dice llevar e se comincia d'altrove per venir quà si dice traèr.

 

Declinazione del verbo bolvèr, tornare, rendere, diventàre, voltàre

 

Indicativo
[Presente]
buelvoiotorno
[tu]buelves[tu]torni
[aquèl]buelves[colui]torna
[nos òtros]bolvèmos[noi]torniamo
[vos òtros]bolvèis[voi]tornàte
[aquellos]buelven[coloro]tòrnano
 
Imperfetto
bolvìaiotornava
[tu]bolvìas[tu]tornàvi
[aquèl]bolvìa[colui]tornava
[nos òtros]bolvìamos[noi]tornàvamo
[vos òtros]bolvìades[voi]tornàvi
[aquellos]bolvìan[coloro]tornàvano
 
Perfetto definito
[]bolvì[io]tornài
[tu]bolvìste[tu]tornasti
[aquèl]bolviò[colui]tornò
[nos òtros]bolvìmos[noi]tornammo
[vos òtros]bolvìstes[voi]tornàste
[aquellos]bolvièron[coloro]tornàrono
 
Perfetto indefinito[1]
he [buelto]iosono [tornato](436)
[tu]as [buelto][tu]sei [tornato]
[aquèl]a buelto[colui]è tornato |164|
[nos òtros]{hèmos / avèmos} [buelto][noi]siamo [tornati]
[vos òtros]avèis [buelto][voi]sete [tornati]
[aquellos]an buelto[coloro]sono tornati
 
[Perfetto indefinito[2]]
quandoquando
hùve [buelto]iofui [tornàto]
[tu]huvìste [buelto][tu]fusti [tornàto]
[aquèl]hùvo buelto[colui]fù tornàto
[nos òtros]huvìmos [buelto][noi]fummo [tornati]
[vos òtros]huvìstes [buelto][voi]fuste [tornati]
[aquellos]huvìèron buelto[coloro]furon tornati
 
Plusquam perfetto
avìa [buelto]ioera [tornato]
[tu]avìas [buelto][tu]eri [tornato]
[aquèl]avìa buelto[colui]era tornato
[nos òtros]avìamos [buelto][noi]eràmo [tornàti]
[vos òtros]avìades [buelto][voi]èri [tornàti]
[aquellos]avìan buelto[coloro]erano tornàti
 
Futuro[1]
bolverèiotornerò
[tu]bolveràs[tu]tornerài
[aquèl]bolverà[colui]tornerà
[nos òtros]bolverèmos[noi]tornerèmo
[vos òtros]bolverèis[voi]tornerète
[aquellos]bolveràn[coloro]torneranno
 
[Futuro[2]]
{he / tengo} [de bolvèr]iotornerò / hò a tornare
[tu]{as / tienes} [de bolvèr][tu]tornerai / hai a tornare
[aquèl]{à / tiene} de bolvèr[colui]tornerà / hà a tornare
[nos òtros]{hemos / tenèmos} [de bolvèr][noi]tornerèmo / haviàmo a tornare
[vos òtros]{avèis / tenèis} [de bolvèr][voi]tornerète / havète a tornare
[aquellos]{an / tienen} de bolvèr[coloro]torneranno / hanno a tornare

 

Imperativo
buelvetutornatu
buelvaaquèltornicolui
bolvàmosnos òtrostorniamonoi
bolvèdvos òtrostornatevoi
buelvanaquellostorninocoloro

 

|165| Optativo e subiuntivo
[Presente]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
buelvaiotorni
[tu]buelvas[tu]torni
[aquèl]buelva[colui]torni
[nos òtros]bolvàmos[noi]torniàmo
[vos òtros]bolvàis[voi]torniàte
[aquellos]buelvan[coloro]tòrnino
 
Imperfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
bolvièsseiotornassi
[tu]bolvièsses[tu]tornassi
[aquèl]bolvièsses[colui]tornàsse
[nos òtros]bolvièssemos[noi]tornassimo
[vos òtros]bolvièssedes[voi]tornassi
[aquellos]bolvièssen[coloro]tornàssero
 
[Imperfetto[2]]
bolvièra / bolverìaiotornerèi
[tu]bolvièras / bolverìas[tu]tornerèsti
[aquèl]bolvièra / bolverìa[colui]tornerebbe
[nos òtros]bolvièramos / bolverìamos[noi]torneremmo
[vos òtros]bolvièrades / bolverìades[voi]tornèreste
[aquellos]bolvièran / bolverìan[coloro]tornerebbero
 
[Perfetto
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
aya [buelto]iosia [tornàto]
[tu]ayas [buelto][tu]sia [tornàto]
[aquèl]aya buelto[colui]sia tornàto
[nos òtros]ayàmos [buelto][noi]siamo [tornati]
[vos òtros]ayàis [buelto][voi]siate [tornati]
[aquellos]àyan buelto[coloro]siano tornati
 
Plusquam perfetto[1]
oxalà / aunqueDio volesse che / ancorchè |166|
huvièsse [buelto]iofussi [tornàto]
[tu]huvièsses [buelto][tu]fussi [tornàto]
[aquèl]huvièsse buelto[colui]fusse tornàto
[nos òtros]huvièssemos [buelto][noi]fussimo [tornati]
[vos òtros]huvièssedes [buelto][voi]fussi [tornati]
[aquellos]huviessen buelto[coloro]fùssero tornati
 
[Plusquam perfetto[2]]
bolvièra / huvièra [buelto]iosarèi [tornato]
[tu]bolvièras / huvièras [buelto][tu]sarèsti [tornato]
[aquèl]bolvièras / huvièra buelto[colui]sarebbe tornato
[nos òtros]bolvièramos / huvièramos [buelto][noi]saremmo [tornati]
[vos òtros]bolvièrades / huvièrades [buelto][voi]sareste [tornati]
[aquellos]bolvièran / huvièran buelto[coloro]sarebbero [tornati]
 
Futuro[1]
quandoquando
[]bolvière[io]tornerò
[tu]bolvières[tu]tornerài
[aquèl]bolvière[colui]tornerà
[nos òtros]bolvièremos[noi]tornerèmo
[vos òtros]bolvièredes[voi]tornerète
[aquellos]bolvièren[coloro]tornerànno
 
[Futuro[2]]
si[se]
{huvière / avrè} [buelto]iosarò [tornàto]
[tu]{huvières / avràs} [buelto][tu]sarài [tornàto]
[aquèl]{huvière / avrà} buelto[colui]sarà tornàto
[nos òtros]{huvièremos / avrèmos} [buelto][noi]sarèmo [tornàti]
[vos òtros]{huvièredes / avrèis} [buelto][voi]sarète [tornàti]
[aquellos]{huvièren / avran} buelto[coloro]sarànno tornàti

 

Infinitivo
[Presente]
bolvèrtornare
 
Perfetto e Plusquam perfetto
aver bueltoessere tornato
 
Futuro
|167| aver de bolvèrhaver a tornare
ser / estar por bolvèressere / star per tornare

 

Gerundio
bolvièndotornando

 

Accidenti e proprietà del verbo bolvèr

 

Bolvèr oltre al significato di tornare abbraccia ancora i seguenti sensi:

 

Al enemigo que buelve las espaldas, la puente(437) de plata(438)Al nimico che volta le spalle, cioè che si fugge, fagli il ponte d'argento.
Bolvèr lo prestado o recebìdoRendere quello che si è havuto in presto o si è ricevuto da un'altro.
Bolvèr las espaldasVoltar le spalle.
No huye el que buelve a su casaNon fugge colui che se ne ritorna a casa sua.
Bolvèr el rostroVoltare il viso.
Bolvèrse donde antes alguno estavaTornarsene dov'uno era prima.
Bolvèrse los filosRivolgersi o rintuzarsi il filo o il taglio di spada, coltello e simili.
Bolvèr lo de dentro a fueraVoltar quello di dentro in fuora, cioè voltar sottosopra.
Bolverse en blancoTornarsene senz'haver fatto o conseguito cosa alcuna, che comunemente diciamo tonarsene con le trombe nel sacco.
Bolvèr la ojaVoltar la carta, cioè la faccia del libro e metaforicamente significa mutar proposito.
Bolvèr lo que se ha comìdoVomitare, rivedère quello che s'è mangiàto.
Bolvèr atràs su palabra.Far tornare in dietro la sua parola, cioè disdirsi, spromettere, non mantener la parola.
Bolversele a alguno la color.Ritornargli a uno il colore.
Bolvèrse colorado, amarillo, flaco, gordo, ecc.Diventar rosso, giallo o macilento, magro, grasso, ecc.
Bolverse el vino.Dar la volta il vino. |168|
Bolvèr la pelota.Rimetter la pillotta, cioè ribatterla e rimandarla alla parte contraria.
Bolvèr loco a alguno.Fare impazzire o impazzar uno.
Muchos se buelven locos por amores.Molti divengon pazzi per amore, cioè per esser'innamorati.
Bolvèr sobre si.Tornar sopra di se, cioè Tornar in cervello; pensare a casi suoi.(439)

Proverbio.

Yr por lana y bolvèr tresquilàdo.(440)Andar per lana e tornar tosato, e comunemente si dice: Tornare come i piffari di montagna, cioè Andar per dare ad altri e rideverne o toccarne.(441)
Bolvèr por alguno.Pigliarla per uno, cioè Pigliare la sua difesa.
Bolverse hàzia arriba.(442)Voltarsi in sù.(443)

 

Declinazione del verbo irregulare ponèr, pòrre o mèttere

 

Indicativo
[Presente]
[]pòngo[io]pòngo
[tu]pònes[tu]pòni
[aquèl]pòne[colui]pòne
[nos òtros]pònemos[noi]ponghiamo
[vos òtros]pòneis[voi]ponète
[aquellos]pònen[coloro]pòngono
 
Imperfetto
[]ponìa[io]ponèva
[tu]ponìas[tu]ponèvi
[aquèl]ponìa[colui]ponèva
[nos òtros]ponìamos[noi]ponèvamo
[vos òtros]ponìades[voi]ponèvi
[aquellos]ponìan[coloro]ponèvano(444)
 
Perfetto definito
[]puse[io]pòsi
[tu]pùsiste[tu]ponèsti
[aquèl]pùso[colui]pòse
[nos òtros]pusìmos[noi]ponèmmo
[vos òtros]pusìstes[voi]ponèste
[aquellos]pusieron(445)[coloro]pòsero
 
Perfetto indefinito[1]
[]he [puesto][io]hò [pòsto](446)
[tu]as [puesto][tu]hai [pòsto]
[aquèl]a puesto[colui]hà pòsto |169|
[nos òtros]{hèmos / avèmos} [puesto][noi]haviàmo [posto]
[vos òtros]avèis [puesto][voi]havète [posto]
[aquellos]an puesto[coloro]hanno posto
 
[Perfetto indefinito[2]]
quandoquando
[]hùve [puesto][io]hebbi [posto]
[tu]huvìste [puesto][tu]havèsti [posto]
[aquèl]hùvo puesto[colui]hebbe posto
[nos òtros]huvìmos [puesto][noi]havèmmo [pòsto]
[vos òtros]huvìstes [puesto][voi]havèste [pòsto]
[aquellos]huvièron puesto[coloro]hebbero pòsto
 
Plusquam perfetto
[]avìa [puesto][io]havèva [pòsto]
[tu]avìas [puesto][tu]havèvi [pòsto]
[aquèl]avìa puesto[colui]havèva pòsto
[nos òtros]avìamos [puesto][noi]havèvamo [pòsto]
[vos òtros]avìades [puesto][voi]havèvi [pòsto]
[aquellos]avìan puesto[coloro]havèvan pòsto
 
Futuro[1]
[]pondrè / pornè(448)[io]porrò
[tu]pondràs / pornàs[tu]porrai
[aquèl]pondrà / pornà[colui]porrà
[nos òtros]pondrèmos / pornèmos[noi]porrèmo
[vos òtros]pondrèis / pornèis[voi]porrète
[aquellos]pondràn / pornàn[coloro]porranno
 
[Futuro[2]]
[]{he / tengo} [de ponèr][io]porrò / hò a porre
[tu]{as / tienes} [de ponèr][tu]porrài / hai a porre
[aquèl]{a / tiene} de ponèr[colui]porrà / ha a porre
[nos òtros]{hemos / tenemos} [de ponèr][noi]porrèmo / haviàmo [à porre]
[vos òtros]{avèis / tenèis} [de ponèr][voi]porrète / havète [à porre]
[aquellos]{an / tienen} de ponèr[coloro]porranno / hanno a porre

 

Imperativo
pòntuponitu
pongaaquelpòngacolui
pongàmosnos òtrosponghiamonoi
ponèdvos òtrosponètevoi
ponganaquèllosponghinocoloro

 

|170| Optativo e subiuntivo
[Presente]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
[]pònga[io]ponga
[tu]pòngas[tu]ponghi
[aquèl]pònga[colui]ponga
[nos òtros]pongàmos[noi]ponghiàmo(449)
[vos òtros]pongàis[voi]ponghiàte
[aquellos]pòngan[coloro]pònghino
 
Imperfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
[]pusièsse[io]ponèssi
[tu]pusièsses[tu]ponèssi
[aquèl]pusièsses[colui]ponèsse
[nos òtros]pusièssemos[noi]ponèssimo
[vos òtros]pusièssedes[voi]ponèssi
[aquellos]pusièssen[coloro]ponèssero
 
[Imperfetto[2]]
[]pusièra / pondrìa / pornìa(450)[io]porrèi
[tu]pusièras / pondrìas / pornìas[tu]porrèsti
[aquèl]pusièra / pondrìa / pornìa[colui]porrèbbe
[nos òtros]pusièramos / pondrìamos / pornìamos[noi]porrèmmo
[vos òtros]pusièrades / pondrìades / pornìades[voi]porrèste
[aquellos]pusièran / pondrìan / pornìan[coloro]porrèbbero
 
Perfetto
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
[]aya [puèsto][io]habbia [posto]
[tu]àyas [puèsto][tu]habbi [posto]
[aquèl]aya puèsto[colui]habbia posto
[nos òtros]ayàmos [puesto][noi]habbiamo [pòsto]
[vos òtros]ayàis [puesto][voi]habbiate [pòsto]
[aquellos]àyan puesto[coloro]habbino pòsto
 
|171| Plusquam perfetto[1]
oxalà / aunqueDio volesse che / ancorchè
[]huvièsse [puèsto][io]havèssi [posto]
[tu]huvièsses [puèsto][tu]havèssi [posto]
[aquèl]huvièsse puèsto[colui]havèsse posto
[nos òtros]huvièssemos [puèsto][noi]havessimo [posto]
[vos òtros]huvièssedes [puèsto][voi]havèssi amato [posto]
[aquellos]huviessen puèsto[coloro]havessero posto
 
[Plusquam perfetto[2]]
[]pusièra / huvièra [puesto][io]haverèi [pòsto]
[tu]pusièras / huvièras [puesto][tu]haverèsti [pòsto]
[aquèl]pusièra / huvièra puesto[colui]haverebbe pòsto
[nos òtros]pusièramos / huvièramos [puesto][noi]haverèmmo [pòsto]
[vos òtros]pusièrades / huvièrades [puesto][voi]haverèste [pòsto]
[aquellos]pusièran / huvièran puesto[coloro]haverebbero pòsto
 
Futuro[1]
quandoquando
[]pusière[io]porrò
[tu]pusières[tu]porrài
[aquèl]pusière[colui]porrà
[nos òtros]pusièremos[noi]porrèmo
[vos òtros]pusièredes[voi]porrète
[aquellos]pusièren[coloro]porrànno
 
[Futuro[2]]
si[se]
[]{huvière / avrè} [puesto][io]haverò [pòsto]
[tu]{huvières / avràs} [puesto][tu]haverai [pòsto]
[aquèl]{huvière / avrà} puesto[colui]haverà pòsto
[nos òtros]{huvièremos / avrèmos} [puesto][noi]haverèmo [pòsto]
[vos òtros]{huvièredes / avrèis} [puesto][voi]haverète [pòsto]
[aquellos]{huvieren / avràn} puesto[coloro]haveranno pòsto

 

Infinitivo
[Presente]
ponèrpòrre
 
|173| Perfetto(451)
avèr puèstohavèr posto
 
Futuro
aver de ponèrhaver a porre
estar por ponèrstar per porre(452)

 

Gerundio
poniendoponendo

 

Proprietà del verbo ponèr

 

Il verbo ponèr significa propriamente porre, cioè Mettere o situare una cosa in un luogo; egli s'aggiungono ancora questi modi di dire: Ponèr talvolta denota lontananza, come: Quanto o Que tanto ponen de aquì a Florencia? Quanto fanno di quì a Fiorenza? cioè Quante miglia o leghe son di quì a Fiorenza?

 

Ponèr en cima o de baxo.(453)Metter di sopra o di sotto.
Ponèr en deposito o en tercerìa.Mettere o porre in deposito o in mano di terza persona.
Ponèr a alguno a la sombra.Mettere uno all'ombra, cioè in prigione.
Ponèr la vida al tablèro.Mettere o porre la vita a sbaraglio, cioè Darla in preda a pericoli.
Ponèr a serenàr o al sereno.Porre o mettere al sereno.
Ponèrse a la ventùra o a peligro.Mettersi alla ventura o a pericolo, cioè avventurarsi e arrisicarsi.
Ponèr a alguno en lugar de otro.Metter uno in luogo d'un'altro. Sostituìre.
Ponèr junto a otra cosa.Mettere o porre accanto o allato o appresso a una cosa.
Ponèr a parte.Metter da parte, daccanto, appartare.

 

Ponèr si dice assolutamente delle galline o altri uccelli che fanno huova; come Mis gallinas no ponen: Le mie galline non fanno huova.

 

Ponèr precio.Pòrre o metter prezzo, pregio |173| o tassa.
Ponèr demanda o pleyto.Muover lite, piàto.

 

Ponèr vale talvolta apparecchiare, allestire, metter'in ordine; così: Dezì al cochero que ponga el coche: Dite al cocchiere che metta in ordine il cocchio; Ponèd la mèsa que quiero comer. Apparecchiate ch'io voglio desinare.

 

Ponèr cuydado.Porre, mettere o usar diligenza e cura.
Ponèr caso.Por caso, cioè presupporre.
Ponèrse el Sol.Andar sotto il sole, cioè Tramontar il sole.
A puesta de Sol.Sul tramontar del Sole.
Ponerse de por medio.Mettersi di mezzo; inframèttersi per rappacificare o accordare i discordi.
Ponèr en aprièto.Ridurre in qualche strettezza, cioè a cattivi termini, mettere in qualche urgente pericolo.
Ponèrse galàn.Farsi bello, cioè Vestirsi pomposamente, abbellirsi, raffazzonarsi.

 

Ponerse con i nomi addiettivi, significa diventare, come Fulano se a puesto(457) muy gordo, muy flaco colorado, amarillo, ecc.: Il tale è diventato molto grasso, molto magro, rosso, giallo, ecc.

 

Ponèr en cobro.Riporre, cioè metter una cosa in luogo, dove possa star sicuramente e ritrovarsi quando si voglia o si cerchi.
Ponèr a buen recàudo.Riporre o metter una cosa in salvo e dove sia sicura.
Ponèr miedo.Far paura; impaurire.
Poner los reales.Accampàre, cioè Mettere il campo o l'esercito.
Ponèr pies en polvorosa.(458)Battersela, cioè Fuggire che furbescamente e in gergo diciamo còrsela o batter il taccone.
Ponèr piès en parèd.Ostinarsi, persidiare. Star sodo.
Ponèr casa.Aprir casa.
Ponèrse hueco.Gonfiarsi, insuperbirsi.
Ponèrse entonado o grave.Vedi Ponèrse huèco.

 

|174| Variazione del verbo irregulare olèr, odorare o gettar odore

 

Indicativo
[Presente]
huèlo(459)ioodòro
[tu]huèles[tu]odòri
[aquèl]huèle[colui]odòra
[nos òtros]olèmos[noi]odoriàmo(460)
[vos òtros]olèis[voi]odoràte
[aquellos]huèlen[coloro]odoràno
 
Imperfetto
[]olìaioodorava
[tu]olìas[tu]odoràvi
[aquèl]olìa[colui]odoràva
[nos òtros]olìamos[noi]odoràvamo
[vos òtros]olìades[voi]odoràvi
[aquellos]olìan[coloro]odoràvano
 
Perfetto definito
[]olì[io]odorai
[tu]olìste[tu]odoràsti
[aquèl]oliò[colui]odorò
[nos òtros]olìmos[noi]odorammo
[vos òtros]olìstes[voi]odoràste
[aquellos]olièron[coloro]odoràrono
 
Perfetto indefinito[1]
[]he [olìdo][io]hò [odorato](461)
[tu]as [olìdo][tu]hai [odorato]
[aquèl]a olìdo[colui]hà odorato
[nos òtros]{hemos / avèmos} [olìdo][noi]haviàmo [odoràto]
[vos òtros]avèis [olìdo][voi]havète [odoràto]
[aquellos]an olìdo[coloro]hanno odoràto
 
[Perfetto indefinito[2]]
quandoquando
[]hùve [olìdo][io]hebbi [odoràto]
[tu]huvìste [olìdo][tu]havesti [odoràto]
[aquèl]hùvo olìdo[colui]hebbe odoràto
[nos òtros]huvìmos [olìdo](462)[noi]havèmmo [odoràto]
[vos òtros]huvìstes [olìdo][voi]havèste [odoràto]
[aquellos]huvìèron olìdo[coloro]hebbero odoràto
 
Plusquam perfetto
[]avìa [olìdo][io]havèva [odoràto]
[tu]avìas [olìdo][tu]havevi [odoràto]
[aquèl]avìa olìdo[colui]havèva odoràto
[nos òtros]avìamos [olìdo][noi]havèvamo [odoràto]
[vos òtros]avìades [olìdo][voi]havèvi [odoràto]
[aquellos]avìan olìdo[coloro]havèvan'odoràto
 
|175| Futuro[1]
[]olerè[io]odorerò
[tu]oleràs[tu]odorerài
[aquèl]olerà[colui]odorerà
[nos òtros]olerèmos[noi]odorerèmo
[vos òtros]olerèis[voi]odorerète
[aquellos]oleràn[coloro]odorerànno
 
[Futuro[2]]
{he / tengo} [de olèr]ioodorerò / hò a odorare
[tu]{as / tienes} [de olèr][tu]odorerai / hai a odorare
[aquèl]{a / tiene} de olèr[colui]odorerà / hà a odorare
[nos òtros]{hemos / tenèmos} [de olèr][noi]odorerèmo / haviàmo [à odorare]
[vos òtros]{avèis / tenèis} [de olèr][voi]odorerète / havète [à odorare]
[aquellos]{an / tienen} de olèr[coloro]odoreranno / hanno odorare

 

Imperativo
hueletuodòratu
huelaaquèlodòricolui
olàmosnos òtrosodoriamonoi
olèdvos òtrosodoràtevoi
huèlanaquellosodòrinocoloro

 

Optativo e subiuntivo
[Presente]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
huèlaioodòri
[tu]huèlas[tu]odòri
[aquèl]huèla[colui]odòri
[nos òtros]olàmos[noi]odoriàmo
[vos òtros]olàis[voi]odoràte
[aquellos]huèlan[coloro]odòrino
 
Imperfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
[]olièsse[io]odorassi
[tu]olièsses[tu]odorassi
[aquèl]olièsse[colui]odorasse
[nos òtros]olièssemos[noi]odoràssimo
[vos òtros]olièssedes[voi]odoràssi
[aquellos]olièssen[coloro]odoràssero
 
|176| [Imperfetto[2]]
[]olièra / olerìa[io]odorerèi
[tu]olièras / olerìas[tu]odorerèsti
[aquèl]olièra / olerìa[colui]odorerebbe
[nos òtros]olièramos / olerìamos[noi]odorerèmmo
[vos òtros]olièrades / olerìades[voi]odorerèste
[aquellos]olièran / olerìan[coloro]odorerebbero
 
Perfetto
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
[]aya [olìdo][io]habbia [odoràto]
[tu]àyas [olìdo][tu]habbi [odoràto]
[aquèl]aya olìdo[colui]habbi odoràto
[nos òtros]ayàmos [olìdo][noi]habbiàmo [odoràto]
[vos òtros]ayàis [olìdo][voi]habbiàte [odoràto]
[aquellos]ayan olìdo[coloro]habbino odoràto
 
Plusquam perfetto[1]
oxalà / aunqueDio volesse che / amcorchè
[]huvièsse [olìdo][io]havessi [odoràto]
[tu]huvièsses [olìdo][tu]havessi [odoràto]
[aquèl]huvièsse olìdo[colui]havesse odoràto
[nos òtros]huvièssemos [olìdo][noi]havessimo [odoràto]
[vos òtros]huviessedes [olìdo][voi]havèssi amato [odoràto]
[aquellos]huviessen olìdo[coloro]havessero odoràto
 
[Plusquam perfetto[2]]
[]olièra / huvièra [olìdo][io]haverei [odorato]
[tu]olièras / huvièras [olìdo][tu]haveresti [odorato]
[aquèl]olièra / huviera olìdo[colui]haverebbe odorato
[nos òtros]olièramos / huvièramos [olìdo][noi]haverèmmo [odoràto]
[vos òtros]olièrades / huvierades [olìdo][voi]haverèste [odoràto]
[aquellos]olièran / huvièran olìdo[coloro]haverebbero odoràto
 
Futuro[1]
quandoquando
[]olière[io]odorerò
[tu]olières[tu]odorerài
[aquèl]olière[colui]odorerà |177|
[nos òtros]olièremos[noi]odorerèmo
[vos òtros]olièredes[voi]odorerète
[aquellos]olièren[coloro]odorerànno
 
[Futuro[2]]
si[se]
[]huvière / avrè [olìdo][io]haverò [odoràto]
[tu]huvières / avràs [olìdo][tu]haverài [odoràto]
[aquèl]huvière / avrà olìdo[colui]haverà odoràto
[nos òtros]huvièremos / avrèmos [olìdo][noi]haverèmo [odoràto]
[vos òtros]huvièredes / avrèis [olìdo][voi]haverète [odoràto]
[aquellos]huvièren / avràn olìdo[coloro]haverànno odoràto

 

Infinitivo
[Presente]
olèrodorare
 
Perfetto
aver olìdohaver'odoràto
 
Futuro
aver de olèrhaver a odorare
estar por olèrstar per odorare

 

Gerundio
olièndoodorando

 

Accidenti del verbo olèr

 

Olèr può essere attivo e neutro.

Il verbo olèr in Spagnolo è neutro e attivo, quando è neutro significa spirare o gettare odore una cosa e quando è attivo vale attrarlo o cavarlo col olfatto, Olèr bien o oler mal. Odorar bene o odorar male, che altrimenti diciamo saper di buono o di cattivo, che in questo secondo modo meglio si dice puzzare che odorar male, Aqui huele a cebollas. Quì ci sà di cipolle. Olèr talvolta significa sospettare e venirgli a gl'orecchi una cosa, Venir a olèr. Haver sentòre, cioè Venir a sapere |178| una cosa, Olèr a rasùras.(464) Saper di sudiciume o di lezzo.

 

Declinazione del verbo irregulare cabèr, capìre o contenère

 

Indicativo
Presente
quepoiocapisco
[tu]cabes[tu]capisci
[aquèl]cabe[colui]capisce
[nos òtros]cabèmos[noi]capiàmo
[vos òtros]cabèis[voi]capìte
[aquellos]caben[coloro]càpono
 
Imperfetto
[]cabìa[io]capìva
[tu]cabìas[tu]capìvi
[aquèl]cabìa[colui]capìva
[nos òtros]cabìamos[noi]capìvamo
[vos òtros]cabiades[voi]capìvi
[aquellos]cabìan[coloro]capìvano
 
Perfetto definito
[]cupe[io]capij
[tu]cupìste[tu]capiste
[aquèl]cùpo[colui]capì
[nos òtros]cupìmos[noi]capìmmo
[vos òtros]cupìstes[voi]capìste
[aquellos]cupièron[coloro]capìrono
 
Perfetto indefinito[1]
[]he [cabido][io]sono [capito]
[tu]as [cabido][tu]sei [capito]
[aquèl]a cabido[colui]è capito
[nos òtros]{hemos / avèmos} [cabìdo][noi]siàmo [capìti]
[vos òtros]avèis [cabìdo][voi]sete [capìti]
[aquellos]an cabìdo[coloro]son capìti
 
[Perfetto indefinito[2]]
quandoquando
[]hùve [cabìdo][io]fui [capito]
[tu]huvìste [cabìdo][tu]fusti [capito]
[aquèl]hùvo cabìdo[colui]fù capito
[nos òtros]huvìmos [cabìdo][noi]fummo [capìti]
[vos òtros]huvìstes [cabìdo][voi]fuste [capìti]
[aquellos]huvìèron cabìdo[coloro]fùrono capìti
 
Plusquam perfetto
[]avìa [cabìdo][io]era [capìto]
[tu]avìas [cabìdo][tu]eri [capìto]
[aquèl]avìa cabìdo[colui]era capìto |179|
[nos òtros]avìamos [cabìdo][noi]èramo [capìti]
[vos òtros]avìades [cabìdo][voi]èri [capìti]
[aquellos]avìan cabìdo[coloro]erano capìti
 
Futuro[1]
[]cabrè[io]capirò
[tu]cabràs[tu]capirài
[aquèl]cabrà[colui]capirà
[nos òtros]cabrèmos[noi]capirèmo
[vos òtros]cabrèis[voi]capirète
[aquellos]cabràn[coloro]capiranno
 
[Futuro[2]]
[]{hè / tengo} [de cabèr](467)[io]capirò / hò a capire(468)
[tu]{as / tienes} [de cabèr][tu]capirài / hai a capire
[aquèl]{à / tiene} de cabèr(469)[colui]capirà / hà a capìre
[nos òtros]{hemos / tenèmos} [de cabèr][noi]capiremo / haviàmo [à capire]
[vos òtros]{avèis / tenèis} [de cabèr][voi]capirète / havète [à capire]
[aquellos]{an / tienen} de cabèr[coloro]capirànno / hanno a capire

 

[Imperativo]
Il modo imperativo non pare che c'habbia luogo.

 

Optativo e subiuntivo
[Presente]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
[]quepa[io]capisca
[tu]quepas[tu]capischi
[aquèl]quepa[colui]capisca
[nos òtros]quepàmos[noi]capiàmo(470)
[vos òtros]quepàis[voi]capiate
[aquellos]quepan[coloro]càpino
 
Imperfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
[]cupièsse[io]capissi
[tu]cupiesses[tu]capissi
[aquèl]cupièsse[colui]capisse
[nos òtros]cupièssemos[noi]capissimo
[vos òtros]cupièssedes[voi]capissi
[aquellos]cupiessen[coloro]capissero
 
[Imperfetto [2]]
[]cupièra / cabrìa[io]capirèi
[tu]cupièras / cabrìas[tu]capirèsti
[aquèl]cupièra / cabrìa[colui]capirèbbe |180|
[nos òtros]cupièramos / cabrìamos[noi]capiremmo
[vos òtros]cupièrades / cabrìades[voi]capireste
[aquellos]cupièran / cabrìan[coloro]capirebbero
 
Perfetto
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
[]aya [cabìdo][io]sia [capìto]
[tu]ayas [cabìdo][tu]sia [capìto]
[aquèl]aya cabìdo[colui]sia capìto
[nos òtros]ayàmos [cabìdo][noi]siamo [capìti]
[vos òtros]ayàis [cabìdo][voi]siate [capìti]
[aquellos]ayan cabìdo[coloro]siàno capìti
 
Plusquam perfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
[]huvièsse [cabìdo][io]fussi [capìto]
[tu]huvièsses [cabìdo][tu]fussi [capìto]
[aquèl]huvièsse cabìdo[colui]fusse capìto
[nos òtros]huvièssemos [cabìdo][noi]fussimo [capiti]
[vos òtros]huvièssedes [cabìdo][voi]fussi [capiti]
[aquellos]huvièssen cabìdo[coloro]fussero capiti
 
Plusquam perfetto[2]
[]cupièra / huvièra [cabìdo][io]sarei [capìto]
[tu]cupièra / huvièras [cabìdo][tu]saresti [capìto]
[aquèl]cupièra / huvièra cabìdo[colui]sarebbe capìto
[nos òtros]cupièramos / huvièramos [cabìdo][noi]sarèmmo [capìti](472)
[vos òtros]cupièrades / huvièrades [cabìdo][voi]sarèste [capìti]
[aquellos]cupièran / huvièran cabìdo[coloro]sarèbbero capìti
 
Futuro[1]
quandoquando
[]cupière[io]capirò
[tu]cupières[tu]capirai
[aquèl]cupière[colui]capirà
[nos òtros]cupièremos[noi]capirèmo
[vos òtros]cupièredes[voi]capirète
[aquellos]cupièren[coloro]capiranno
 
|181| [Futuro[2]]
si[se]
[]{huvière / avrè} [cabìdo][io]sarò [capito]
[tu]{huvières / avràs} [cabìdo][tu]sarài [capito]
[aquèl]{huvière / avrà} cabìdo[colui]sarà capito
[nos òtros]{huvièremos / avrèmos} [cabìdo][noi]sarèmo [capìti]
[vos òtros]{huvièredes / avrèis} [cabìdo][voi]sarète [capìti]
[aquellos]{huvièren / avràn} cabìdo[coloro]saranno capìti

 

Infinitivo
[Presente]
cabèrcapire
 
Perfetto
aver cabìdoesser capìto
 
Futuro
aver de cabèrhaver a capìre
estar por cabèrstar per capìre

 

Gerundio
cabièndocapèndo

 

Proprietà del verbo cabèr

 

Cabèr propriamente significa esser capace da contenère in se: Toda esta agua no cabe en este jarro. Tutta quest'acqua non capisce o non entra in questo boccale. Cabèr s'attribuisce ancora a cose che non contengono ma che si dividono o suggettano alle sorti, come: Esto me cupo en suerte. Questo m'è toccato o mi toccò in sorte; A me [a]cabido la mejor parte. M'è toccata la miglior parte; No cabèr en si de contento. Non capìre in se per il contento, modo d'esaggerar l'allegrezza che noi diremmo: Morir di contento o d'allegrezza; Caben cien ducados por cadauno.(473) Tocca cento scudi per uno.(474)

 

|181| Declinazione del verbo atrevèrse, ardirsi, arrisicarsi, arrischiarsi, bastargli l'animo, dargli il cuore, ecc.

 

Indicativo
[Presente]
yò meatrèvoiom'ardisco
tu teatrèvestut'ardisci
aquèl seatrèvecoluis'ardisce
nos otros nosatrevèmosnoic'ardischiàmo(475)
vos otros osatrevèisvoiv'ardite
aquellos seatrèvencoloros'ardìscono
 
Imperfetto
yò meatrevìaiom'ardìva
tu teatrevìastut'ardivi
aquèl seatrevìacoluis'ardìva
nos otros nosatrevìamosnoic'ardìvamo
vos òtros osatrevìadesvoiv'ardìvi
aquellos seatrevìancoloros'ardìvano
 
Perfetto definito
yò meatrevìiom'ardij
tu teatrevìstetut'ardisti
aquèl seatreviòcoluis'ardì
nos otros nosatrevìmosnoici ardìmmo
vos otros osatrevìstesvoiv'ardìste
aquellos seatrevièron(476)coloros'ardiròno
 
Perfetto indefinito[1]
yò mehe [atrevìdo]io misono [ardìto]
tu teas [atrevìdo]tu tisei [ardìto]
aquèl sehà atrevìdocolui siè ardìto
nos otros nos{hemos / avèmos} [atrevìdo]noi cisiamo [ardìti]
vos otros osavèis [atrevìdo]voi visete[ardìti]
aquellos sean atrevìdocoloro sisono ardìti
 
|183| [Perfetto indefinito[2]]
quandoquando
yò mehùve [atrevìdo](479)io mifui [ardìto]
tu tehuvìste [atrevìdo]tu tifusti [ardìto]
aquèl sehùvo atrevìdocolui sifù ardìto
nos òtros noshuvìmos [atrevìdo]noi cifummo [ardìti]
vos otros oshuvìstes [atrevìdo]voi vifuste [ardìti]
aquellos sehuvièron atrevìdo(480)coloro sifùrono ardìti
 
Plusquam perfetto
yò me[avìa atrevìdo]io mi[era ardìto]
tu te[avìas atrevìdo]tu ti[eri ardìto]
aquèl seavìa atrevìdocolui siera ardìto
nos otros nos[avìamos atrevido]noi ci[èramo ardìti]
vos otros os[avìades atrevido]voi vi[èri [ardìti]
aquellos seavìan atrevìdocoloro sièrano ardìti
 
Futuro[1]
yò meatreverèiom'ardirò
tu teatreveràstut'ardirài
aquèl seatreveràcoluis'ardirà
nos otros nosatreverèmosnoic'ardirèmo
vos otros osatreverèisvoiv'ardirète
aquellos seatreveràncoloros'ardiranno
 
[Futuro[2]]
yò me{he / tengo} de atrevèriom'ardirò / m'hò ad ardire
tu te{as / tienes} de atrevèrtut'ardirai / t'hai a ardere
aquèl se{a / tiene} de atrevèrcoluis'ardirà / s'hà a ardire
nos otros nos{hemos / tenèmos} de atrevèrnoic'ardirèmo / c'haviamo a ardìre
vos otros os{avèis / tenèis} de atrevèrvoiv'ardirete / v'havète a ardìre
aquellos se{an / tienen} de atrevèrcoloros'ardiranno / s'hanno a ardire

 

|184| Imperativo
atrèvetetuardìscititu
atrevaseaquèlardiscasicolui
atrevamo nosnos otrosardischiàmocinoi
atrevèosvos otrosardìtevivoi
atrevanseaquellosardischinsicoloro
Optativo e subiuntivo
[Presente]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
yò meatrèvaiom'ardisca
tu teatrèvastut'ardischi
aquèl seatrèvacoluis'ardìsca
nos otros nosatrevàmosnoic'ardischiamo
vos otros osatrevàisvoiv'ardischiàte
aquellos seatrèvancoloros'ardischino(481)
 
Imperfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
yò meatrevièsseiom'ardissi
tu teatrevièssestut'ardissi
aquèl seatrevièssecoluis'ardisse
nos otros nosatrevièssemosnoic'ardissimo
vos otros osatrevièssedesvoiv'ardisci
aquellos seatrevièssencoloros'ardissero
 
[Imperfetto[2]]
yò meatrevièra / atreverìaiom'ardirèi
tu teatrevièras / atreverìastut'ardiresti
aquèl seatrevièra / atreverìacoluis'ardirebbe
nos otros nosatrevièramos / atreverìamosnoic'ardiremmo
vos otros osatrevièrades / atreverìadesvoiv'ardirèste |185|
aquellos seatrevièran / atreverìancoloros'ardirebbero
 
Preterito perfetto
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
yò meaya [atrevìdo]io misia [ardito]
tu teayas [atrevìdo]tu tisia [ardito]
aquèl seaya atrevìdocolui sisia ardito
nos otros nosayàmos [atrevìdo]noi cisiamo [arditi]
vos otros osayàis [atrevìdo]voi visiate [arditi]
aquellos seayan atrevìdocoloro sisiano arditi
 
Plusquam perfetto[1]
oxalà / aunqueDio volesse che / ancorchè
yò mehuvièsse [atrevìdo]io mifussi [ardìto]
tu tehuviesses [atrevìdo]tu tifussi [ardìto]
aquèl sehuviesse atrevìdocolui sifusse ardìto
nos otros noshuvièssemos [atrevìdo]noi cifussimo [arditi]
vos otros oshuvièssedes [atrevìdo]voi vifussi [arditi]
aquellos sehuvièssen atrevìdocoloro sifussero arditi
 
[Plusquam perfetto[2]]
yò meatrevièra / huvièra [atrevìdo]io misarei [ardito]
tu teatrevièras / huvièras [atrevìdo]tu tisaresti [ardito]
aquèl seatrevièra / huvièra atrevìdocolui sisarebbe ardito
nos otros nosatrevièra / huvièramos [atrevìdo]noi cisaremmo [arditi]
vos otros osatrevièrades / huvièrades [atrevìdo]voi visareste [arditi]
aquellos seatrevièran / huvièran atrevìdocoloro sisarebbero arditi
 
Futuro[1]
quandoquando
yò meatrevièreio miardirò
tu teatrevièrestut'ardirài
aquèl seatrevièrecoluis'ardirà |186|
nos otros nosatrevièremosnoic'ardirèmo
vos òtros osatrevièredesvoiv'ardirète
aquellos seatrevièrencoloros'ardiranno
 
[Futuro[2]]
sise
yò me{huvière / avrè} [atrevìdo]io misarò [ardito]
tu te{huvières / avràs} [atrevìdo]tu tisarai [ardito]
aquèl se{huviere / avrà} atrevìdocolui sisarà ardito
nos otros nos{huvièremos / avrèmos} [atrevìdo]noi ci[sarèmo arditi]
vos otros os{huvièredes / avrèis} [atrevìdo]voi vi[sarète arditi]
aquellos se{huvièren / avràn} atrevìdocoloro sisarànno arditi
Infinitivo]
[Presente]
atrevèrseardirsi
 
Perfetto
averse atrevìdoessers'ardito
 
Futuro
averse de atrevèrhavers'à ardire
Gerundio
atreviendosehavendo ardire

 

Proprietà del verbo atrevèrse

 

Il verbo atrevèrse si piglia in Spagnolo in buona e in mala parte, cioè per ardirsi, haver'animo o bastargli il cuore o vero per essere sfacciato e presuntuoso:(482) Atrevèrse a otro. Perdere il rispetto a uno, cioè mostrar di non haver paura di lui e minacciarlo e rivoltarglisi o (come si dice) far dell'huomo addosso.

 

|187| Variazione del verbo respondèr, rispòndere

 

Indicativo
Presente
respòndoiorispondo
[tu]respòndes[tu]rispondi
[aquèl]respònde[colui]risponde
[nos òtros]respondèmos[noi]rispondiàmo
[vos òtros]respondèis[voi]rispondète
[aquellos]respònden[coloro]rispondono
 
Imperfetto
[]respondìa[io]rispondèva
[tu]respondìas[tu]rispondèvi
[aquèl]respondìa[colui]rispondèva
[nos òtros]respondìamos[noi]rispondèvamo
[vos òtros]respondìades[voi]rispondevi
[aquellos]respondìan[coloro]rispondèvano
 
Perfetto definito
[]respondì[io]risposi
[tu]respondìste[tu]rispondesti
[aquèl]respondiò[colui]rispose
[nos òtros]respondìmos[noi]rispondèmmo
[vos òtros]respondìstes[voi]rispondeste
[aquellos]respondièron(483)[coloro]rispossero
 
Perfetto indefinito[1]
[]he [respondìdo][io]hò [risposto]
[tu]as [respondìdo][tu]hai [risposto]
[aquèl]a respondìdo[colui]hà risposto
[nos òtros]{hemos / avèmos} respondìdo[noi]haviamo [risposto]
[vos òtros]avèis [respondìdo][voi]havète [risposto]
[aquellos]an [respondìdo][coloro]hanno risposto
 
Perfetto indefinito[2]
quandoquando
[]hùve [respondido][io]hebbi [risposto]
[tu]huviste [respondido][tu]havèsti [risposto](484)
[aquèl]hùvo respondido[colui]hebbe risposto
[nos òtros]huvìmos [respondìdo][noi]havèmmo [risposto]
[vos òtros]huvìstes [respondìdo][voi]haveste [risposto]
[aquellos]huvìèron respondìdo(485)[coloro]hebbero risposto
 
|188| Plusquam perfetto
[]avìa [respondìdo][io]havèva [risposto]
[tu]avìas [respondìdo][tu]havèvi [risposto]
[aquèl]avìa respondìdo[colui]haveva risposto
[nos òtros]avìamos [respondìdo][noi]havèvamo [risposto]
[vos òtros]avìades [respondìdo][voi]havèvi [risposto]
[aquellos]avìan respondìdo[coloro]havèvano risposto
 
Futuro[1]
[]responderè[io]risponderò
[tu]responderàs[tu]risponderai
[aquèl]responderà[colui]risponderà
[nos òtros][responderèmos][noi][risponderèmo]
[vos òtros][responderèis][voi][risponderète]
[aquellos][responderàn][coloro][risponderanno]
 
[Futuro[2]]
[]{he / tengo} [de respondèr][io]risponderò / hò a rispondere
[tu]{as / tienes} [de respondèr][tu]risponderai / hai a rispondere
[aquel]{a / tiene} de respondèr[colui]risponderà / hà a rispondere
[nos òtros]{hemos / tenèmos} [de respondèr][noi]risponderemo / haviàmo a rispondere
[vos òtros]{avèis / tenèis} [de respondèr][voi]risponderète / havète a rispondere
[aquellos]{an / tienen} de respondèr[coloro]risponderanno / hanno a rispondere

 

Imperativo
respondeturisponditu
respondaaquèlrispondacolui
respondàmosnos otrosrispondiàmonoi
respondèdvos otrosrispondètevoi
respondanaquellosrispondin[o]coloro

 

Optativo e subiuntivo
[Presente]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
[]responda[io]risponda
[tu]respondas[tu]rispondi
[aquèl]responda[colui]risponda
[nos òtros]respondàmos[noi]rispondiamo
[vos òtros]respondàis[voi]rispondiàte
[aquellos]respondan[coloro]rispondino
 
|189| Imperfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
[]respondièsse(487)[io]rispondessi
[tu]respondièsses[tu]rispondessi
[aquèl]respondiesse[colui]rispondesse
[nos òtros]respondièssemos[noi]rispondèssimo
[vos òtros]respondièssedes[voi]rispondèssi
[aquellos]respondièssen[coloro]rispondèssero
 
|190| [Imperfetto[2]]
[]rispondièra / responderìa(488)[io]risponderèi
[tu]respondièras / responderìas[tu]risponderèsti
[aquèl]respondièra / responderìa[colui]risponderebbe
[nos òtros]respondièramos / responderìamos[noi]risponderemmo
[vos òtros]respondièrades / responderìades[voi]rispondereste
[aquellos]respondièran / responderìan[coloro]risponderebbero
 
Perfetto
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorche
[]aya [respondìdo][io]habbia [risposto]
[tu]ayas [respondìdo][tu]habbi [risposto]
[aquèl]aya respondìdo[colui]habbia risposto
[nos òtros]ayàmos [respondìdo][noi]habbiamo [risposto]
[vos òtros]ayàis [respondìdo][voi]habbiate [risposto]
[aquellos]àyan respondìdo[coloro]habbino risposto
 
Plusquam perfetto[1]
oxalà / aunqueDio volesse che / ancorche
[]huvièsse [respondido][io]havessi [risposto]
[tu]huvièsses [respondido][tu]havessi [risposto]
[aquèl]huvièsse respondido[colui]havessi risposto
[nos òtros]huvièssemos [respondido][noi]havèssimo [risposto]
[vos òtros]huvièssedes [respondido][voi]havèssi [risposto]
[aquellos]huvièssen respondido[coloro]havèssero risposto
 
[Plusquam perfetto[2]]
[]respondièra / huvièra [respondìdo][io]haverèi [risposto]
[tu]respondièras / huvièras [respondìdo][tu]haverèsti [risposto]
[aquèl]respondièra / huvièra respondìdo[colui]haverebbe risposto
[nos òtros]respondièramos / huvièramos [respondìdo](489)[noi]haveremmo [risposto]
[vos òtros]respondièrades / huvièrades [respondìdo][voi]havereste [risposto]
[aquellos]respondièran / huvièran respondìdo[coloro]haverebbero risposto
 
Futuro[1]
quandoquando
[]respondière[io]risponderò
[tu]respondières[tu]risponderài
[aquèl]respondière[colui]risponderà
[nos òtros]respondièremos[noi]risponderèmo
[vos òtros]respondièredes[voi]risponderète
[aquellos]respondièren[coloro]risponderanno
 
[Futuro[2]]
si[se]
[]{huvière / avrè} [respondido][io]haverò [risposto]
[tu]{huvières / avràs} [respondido][tu]haverai [risposto]
[aquèl]{huvière / avrà} respondido[colui]haverà risposto
[nos òtros]{huvièremos / avrèmos} [respondido][noi]haverèmo [risposto]
[vos òtros]{huvieredes / avrèis} [respondido][voi]haverète [risposto]
[aquellos]{huvieren / avràn} respondido[coloro]haveranno risposto

 

Infinitivo
[Presente]
respondèrrispondere
 
Perfetto(490)
aver respondìdohaver risposto
 
Futuro
aver de respondèrhaver a rispondere

 

Gerundio
respondiendo(491)rispondendo |191|

 

Declinazione del verbo irregulare caèr, cadere o cascare(492)

 

Indicativo
Presente
caygoiocado / casco
[tu]càes[tu]cadi / caschi
[aquèl]cae[colui]cade / casca
[nos òtros]caemos[noi]cadiàmo / caschiàmo
[vos òtros]caèis[voi]cadete / cascàte
[aquellos]caèn[coloro]cadono / càscano
 
Imperfetto
[]caìa[io]cadèva / cascàva
[tu]caìas[tu]cadèvi / cascàvi
[aquèl]caìa[colui]cadèva / cascàva
[nos òtros]caìamos[noi]cadèvamo / cascàvamo
[vos òtros]caìades[voi]cadèvi / cascàvi
[aquellos]caìan[coloro]cadèvano / cascavano
 
Perfetto definito
[]caì[io]caddi / cascài
[tu]caìste[tu]cadèsti / cascasti
[aquèl]caiò(493)[colui]cadde / cascò
[nos òtros]caìmos[noi]cademmo / cascammo
[vos òtros]caìstes[voi]cadèsti / cascasti
[aquellos]caìeron[coloro]càddero / cascàrono
 
Perfetto indefinito[1]
[]he [caìdo][io]sono [ {cadùto / cascàto}]
[tu]as [caìdo][tu]sei [ {cadùto / cascàto}]
[aquèl]a caìdo[colui]è {cadùto / cascàto}
[nos òtros]{avèmos / hemos} caìdo[noi]siamo [ {cadùti / cascàti}]
[vos òtros]avèis [caìdo][voi]sete [ {cadùti / cascàti}]
[aquellos]an [caìdo][coloro]sono {cadùti / cascàti}
 
[Perfetto indefinito[2]]
quandoquando
[]hùve [caìdo][io]fui [ {cadùto / cascàto}]
[tu]huvìste [caìdo][tu]fusti [ {cadùto / cascàto}]
[aquèl]hùvo caìdo[colui]fù {cadùto / cascàto}
|192| [nos òtros]huvìmos [caìdo][noi]fùmmo [ {cadùti / cascàti}]
[vos òtros]huvìstes [caìdo][voi]fuste [ {cadùti / cascàti}]
[aquellos]huvìèron caìdo[coloro]fùrono {cadùti / cascàti}
 
Plusquam perfetto
[]avìa [caìdo][io]era [{cadùto / cascàto}]
[tu]avìas [caìdo][tu]eri [{cadùto / cascàto}]
[aquèl]avìa caìdo[colui]era {cadùto / cascàto}
[nos òtros]aviamos [caìdo][noi]èramo [{cadùti / cascàti}]
[vos òtros]avìades [caìdo][voi]eri [{cadùti / cascàti}]
[aquellos]avìan caìdo[coloro]erano {cadùti / cascàti}
 
Futuro[1]
[]caerè[io]caderò / cascherò
[tu]caeràs[tu]caderài / cascherài
[aquèl]caerà[colui]caderà / cascherà
[nos òtros]caerèmos[noi]caderèmo / cascherèmo
[vos òtros]caerèis[voi]caderète / cascherète
[aquellos]caeràn[coloro]caderanno / cascheranno
 
[Futuro[2]]
[]{he / tengo} [de caèr][io]caderò / hò [à cadère]
[tu]{as / tiènes} [de caèr][tu]caderai / hai [à cadère]
[aquèl]{a / tiene} de caèr[colui]caderà / hà a cadère
[nos òtros]{hemos / tenèmos} [de caèr][noi]caderèmo / haviàmo [à cadère]
[vos òtros]{avèis / tenèis} [de caèr][voi]caderète / havète [à cadère]
[aquellos]{an / tienen} de caèr[coloro]caderànno / hanno a cadère

 

Imperativo
càetucàditu
caigaaquelcadacolui
caigàmosnos otroscadìamonoi
caèdvos otroscadètevoi
caiganaquelloscàdinocoloro

 

Optativo e subiuntivo
[Presente](495)
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
[]càiga[io]cada
[tu]càigas[tu]cadi
[aquèl]càigas[colui]cada
[nos òtros]caigàmos[noi]cadiàmo
[vos òtros]caigàis[voi]cadiàte
[aquellos]càigan[coloro]càdino
 
|193| Imperfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
[]caièsse[io]cadèssi
[tu]caièsses[tu]cadèssi
[aquèl]caièsse[colui]cadèsse
[nos òtros]caièssemos[noi]cadessimo
[vos òtros]caièssedes[voi]cadessi
[aquellos]caièssen[coloro]cadèssero
 
[Imperfetto[2]]
[]caièra / caerìa[io]caderèi
[tu]caièras / caerìas[tu]caderèsti
[aquèl]caièra / caerìa[colui]caderebbe
[nos òtros]caièramos / caerìamos[noi]caderemmo
[vos òtros]caièrades / caerìades[voi]caderèste
[aquellos]caièran / caerìan[coloro]caderebbero
 
Perfetto
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
[]aya [caìdo][io]sia [ {cadùto / cascàto}]
[tu]ayas [caìdo][tu]siè [ {cadùto / cascàto}]
[aquèl]aya caìdo[colui]sia {cadùto / cascàto}
[nos òtros]ayamos [caìdo][noi]siamo [ {cadùti / cascàti}]
[vos òtros]ayàis [caìdo][voi]siàte [ {cadùti / cascàti}]
[aquellos]àyan caìdo[coloro]siano {cadùti / cascàti}
 
Plusquam perfetto[1]
oxalà / aunqueDio volesse che / ancorchè
[]huvièsse [caìdo][io]fussi [cadùto]
[tu]huvièsses [caìdo][tu]fussi[cadùto]
[aquèl]huvièsse caìdo[colui]fusse cadùto
[nos òtros]huvièssemos [caìdo][noi]fussimo [cadùti]
[vos òtros]huvièssedes [caìdo][voi]fussi [cadùti]
[aquellos]huvièssen caìdo[coloro]fùssero cadùti
 
[Plusquam perfetto[2]]
[]caièra / huvièra [caìdo][io]sarèi [cadùto]
[tu]caièras / huvièras [caìdo][tu]sareste [cadùto]
[aquèl]caièra / huvièra caìdo[colui]sarebbe cadùto]
[nos òtros]caièramos / huvièramos [caìdo][noi]saremmo [cadùti]
[vos òtros]caièrades / huvièrades [caìdo][voi]sareste [cadùti] |194|
[aquellos]caièran / huvièran caìdo[coloro]sarebbero cadùti
 
Futuro[1]
quandoquando
[]caière[io]caderò
[tu]caières[tu]caderài
[aquèl]caière[colui]caderà
[nos òtros]caièremos[noi]caderèmo
[vos òtros]caièredes[voi]caderète
[aquellos]caièren[coloro]caderànno
 
[Futuro[2]]
si[se]
[]{huvière / avrè} [caìdo][io]sarò [cadùto]
[tu]{huvières / avràs} [caìdo][tu]sarài [cadùto]
[aquèl]{huvière / avrà} caìdo[colui]sarà cadùto
[nos òtros]{huvièremos / avrèmos} [caìdo][noi]sarèmo [cadùti]
[vos òtros]{huvièredes / avrèis} [caìdo][voi]sarète [cadùti]
[aquellos]{huvièren / avràn} caìdo[coloro]sarànno cadùti

 

Infinitivo
[Presente]
caèrcadère / cascàre
 
Perfetto passato
aver caìdoesser {cadùto / cascàto}
 
Futuro
aver de caèrhaver a {cadère / cascàre}

 

Gerundio
caièndocadendo / cascando

 

Accidenti e proprietà del verbo caèr

 

Caèr significa propriamente cadère o cascare, cioè Venire da alto a basso senza ritegno e si distende ancora all'uso di questi modi:(500)

 

Caèr en alguna cosa.Avvedèrsi o accòrgersi d'una cosa o sovvenirgli e ricordàrglisi d'una cosa
Caer en la cuenta.(501)Avvedersi o ricordasi o venirgli in mente quello che uno fà o che da altri |195| gli è fatto o detto
Aun no càigo en Vuestra Mercèd quien es.Non mi ricordo ancora chi sia V. S. Io non raffigùro ancor V. S.
Quando Francisco hizo señas a Pedro es possible que no caystes en ello?Quando Francesco accennò o fece cenno a Pietro è possibile che non ve n'accorgesti?
Caèr talvolta significa capìre, intendere, come:
Entiende V. M. esto que he dicho? Aun no càigo en elloIntende V. S. questo che hò detto? non l'hò ancora intèso o capìto.
No he aun caìdo en ello.Non l'hò ancora intèso, non sò ancor quello che si voglia dire o significare.
Caèr en el rastro.(502)Trovare o dare nelle pedate, vestigij o orme.
De caìda vamos.Noi andiamo al basso. Andiamo in rovìna. Andiamo per la mala e simili.
Caèr de golpe.Cadère in un subito o di posta.
Caer el Sol.Tramontare o andar sotto il Sole.
Caer al señuelo.Venire o ritornare al zimbello, è termine da uccellatori.
Caer de su burra.(503)Avvedersi che l'opinione che uno havèva era erronea e falsa che comunemente diciamo sgannarsi o scaponirsi.
Caer en el laço.Cadère o dar nel laccio.
Caer de bruzes.Cader boccone cioè con la bocca innanzi.
Caer a baxo.Cader giù.
Caer de o desde arriba.(504)Cader di sopra, cioè dal luogo alto.
Caer de la memoria.Uscire di mente o della memoria.
Caerse algo de las manos.Uscirgli o scappargli una cosa di mano.
Caer de honròso estado.Cadere d'uno stato honorato o honorevole.
Caer en suerte.Toccare in sorte.
Caersele las alas.Cadergli le braccia, cioè Perder l'animo e l'orgoglio.
Caieronsele las hazes.Perse il colore, la favella, cioè Rimase sbigottito |196| e fuor di se.
No cae esso en buen juycio.(505)Questo non l'hà da dire o da fare un'huomo di giudizio, cioè Non appartenere a persona che sia di qualche giudizio; Non conviene a chi è savio, ecc.
Caer muerto.Cader morto.
Caèr con otro.Cadèr con un'altro, ecc.

 

Declinazione del verbo impersonale avèr, esserci o esservi che è indifferente al numero singulare e plurale

 

Indicativo
Presente
ay{ci / vi} è
[ay]{ci / vi} sono
 
Imperfetto
avìa{ci / vi} èra
[avìa]{ci / vi} èrano
 
Perfetto[1]
hùvo / hovo(507){ci / vi} fù(508)
[hùvo / hovo]{ci / vi} furono
 
Perfetto[2]
quandoquando
hùvo avìdo{ci / vi} fù stato
[hùvo avìdo]{ci / vi} furono stati
 
Plusquam perfetto
avìa avìdo{ci / vi} era stato
[avìa avìdo]{ci èrano / v'erano} stati
 
Futuro
avrà{ci / vi} sarà
[avrà]{ci / vi} sarànno

 

Optativo e subiuntivo
[Presente]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
aya{ci / vi} sia
[aya]{ci / vi} siano
 
Imperfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
huvièsse{ci / vi} fusse
[huvièsse]{ci / vi} fussero
 
|197| [Imperfetto[2]]
huvièra / avrìa{ci / vi} sarebbe
[huvièra / avrìa]{ci / vi} sarebbero
 
Perfetto
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
aya avìdo{ci / vi} sia stato
[aya avìdo]{ci / vi} siano stati
 
Plusquam perfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
huvièsse havido(509){ci / vi} fusse stato
[huvièsse havido]{ci / vi} fussero stati
 
[Plusquam perfetto[2]]
huvièra{ci / vi} sarebbe stato
[huvièra]{ci / vi} sarebbero stati
 
Futuro
quandoquando
huviere{ci / vi} sarà
[huviere]{ci / vi} saranno

 

Infinitivo
[Presente]
avèresserci / esservi
 
Passato(510)
aver avìdo{esserci / esserci} stato
 
Futuro
aver de avèrhaver {a esserci / a èsservi}

 

Gerundio
avièndoessendoci / essendovi

 

Proprietà del verbo avèr

 

Avèr non hà altra significazione che quella che diciamo al verbo essere in Italiano aggiuntovi la particola ci o vi e in Spagnolo s'aggiunge ugualmente al numero del più e del meno, come |198|:

 

Que ay de nuevo?Che ci è o vi è di nuovo?
Ay buenas nuevas.Ci sono o vi sono buone nuove.
En Napoles ay muchos Cavalleros y en Lombardia mas Condes que Lombardos.In Napoli ci sono o vi sono molti Cavalieri e in Lombardia più Conti, che Lombardi.
No hùvo hombre e no hùvo hombres.Non ci o vi fù huomo, o non vi furono huomini.
En Roma avìa muchos teatros y entre ellos tres muy principales, es a sabèr, el de Pompeyo, el de Marcelo y el de Cornelio Balbo.(511)In Roma ci o vi èrano molti teatri, fra i quali ve n'erano tre principalissimi, cioè quello di Pompeo, quello di Marcello e quello di Cornelio Balbo.
No ay que escrivir.Non ci è da scrivere.
Que ay que comèr?Che ci è o vi è da mangiare? o da desinare?
Quien ay que no crea esto?Chi ci è o vi è che non creda questo?
No hùvo quien hablasse por Pedro.Non ci fù o vi fù chi parlasse per Pietro.
Quien huviera en el mundo que entendiesse quan mal me tratta mi Señora que no se apiadasse de mi?Chi si troverebb'egli nel mondo o chi sarebb'egli al mondo che sapendo quanto male mi tratta, o il mal trattamento che mi fà la mia Signora che non m'havesse compassione o non si movesse a pietà di me?
Avvertìscasi che usandosi in Toscano queste particole ci e vi col verbo essere che diciamo esserci o esservi; parlando propriamente attribuiàmo la particola ci alla cosa che èPresente o quì in questo luogo, e la particola vi a quella che è lontana e in altro luogo, se bene talvolta si confondono usandosi ugualmente l'una come l'altra.

 

Avvertimento delle particole ci e vi

Avvertìscasi che usandosi in Toscano queste particole ci e vi col verbo essere che diciamo esserci o esservi; parlando propriamente attribuiàmo la particola ci alla cosa che è presente o quì in questo luogo, e la particola vi a quella che è lontana e in altro luogo, se bene talvolta si confondono usandosi ugualmente l'una come l'altra.

 

|199| Declinazione del verbo impersonale acontecèr, accadère o occòrrere

 

Indicativo
Presente
aconteceaccade
acontecenaccàdono
 
Imperfetto
acontecìaaccadeva
acontecianaccadèvano
 
Passato definito
aconteciòaccadde
acontecièronaccàddero
 
Passato indefinito[1]
hà acontecìdoè accaduto
an acontecìdoson {accaduti / accadùte}(513)
 
[Passato indefinito[2]]
quandoquando
hùvo acontecìdofui accaduto
huvièron [acontecìdo]furono {accaduti / accadùte}
 
Plusquam perfetto
avìa acontecìdoera accaduto
avian [acontecìdo]erano {accaduti / accadùte}
 
Futuro
aconteceràaccaderà
acontecerànaccaderànno
 
[Futuro [2]]
{ha / tiene} de [acontecèr]accaderà /hà [d'accadere]
{ha / tienen} de acontecèraccaderanno /hanno d'accadere
Optativo e subiuntivo
[Presente]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
acontezcaaccàda
acontezcanaccàdino
 
Imperfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se |200|
acontecièsseaccadesse
acontecièssenaccadèssero
 
[Imperfetto[2]]
acontecièra / acontecerìaaccaderebbe
acontecièran / acontecerianaccaderebbero
 
Passato perfetto
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
aya acontecìdosia accaduto
ayan [acontecìdo]siano {accaduti / accadùte}
 
Plusquam perfetto[1]
oxalà / aunqueDio volesse che / ancorchè
huvièsse acontecìdofusse [accaduto]
huvièssen [acontecìdo]fussero accaduti
 
[Plusquam perfetto[2]]
acontecièra / huviera acontecìdosarebbe accadùto
 
Futuro[1]
quandoquando
acontecièreaccaderà
 
[Futuro[2]]
sise
{huvière / avrà} acontecìdosarà accadùto

 

Infinitivo
[Presente]
acontecèraccadère
 
Perfetto
aver acontecìdoesser accadùto
 
Futuro
aver de acontecèrhaver a accadère

 

Gerundio
acontecièndoaccadendo

 

I verbi impersonali in Spagnolo, com'anco in Italiano, hanno solamente le terze persone, cioè del numero singolare e plurale e si declinano conforme |201| a' verbi perfetti e intèri della loro cogniugazione.

 

Uso del verbo acaecèr

 

Acaeciò assi: accàdde,(514) intervènne, succèsse, occorse; così: Acaeciò que. Avvènne che. Acaecen muchos trabajos a los hombres. Accadono molti travagli a gl'huomini. Gl'huomini stanno soggetti a molti fastidij.

 

Declinazione de' verbi impersonali amanecèr, anochecèr, farsi giorno, farsi notte(516)

 

amanèce, anochècesi fà giorno, si fà notte
amanecìa, anochecìasi facèva giorno, si facèva notte
amaneciò, anocheciòsi fece giorno, si fece notte
ha amanecìdo, [ha] anochecìdosi è fatto giorno, si è fatto notte
quando hùvo amanecìdo, [hùvo] anochecìdoquando fù fatto giorno, [quando] fù fatto notte
avìa amanecìdo [avìa] anochecìdos'era fatto giorno, s'era fatto notte
amanecerà, anocheceràsi farà giorno, si farà notte
 
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè |202|
amanèzca / anochèzcasi faccia giorno, si faccia notte
 
oxalà / si Dio volesse che / se
amanecièsse / anocheciessesi facesse giorno / si facesse notte
amanecièra / amanecerìa / anochecièra / anochecerìasi facesse giorno, si facesse notte
 
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
aya amanecìdo / [aya] anochecidosi sia fatto giorno, si sia fatto notte
 
oxalà / aunqueDio volesse che / ancorchè
huvièsse amanecìdo / [huvièsse] anochecìdosi fusse fatto giorno / [si fusse fatto] notte
amanecièra / huvièra amanecìdo / anochecièra / huvièra anochecìdosi sarebbe fatto giorno / [si sarebbe fatto] notte
 
quandoquando
amanecière / anochecièresi farà giorno / [si farà] notte
 
sise
huvière / avrà amanecido / [huvière / avrà] anochecìdosi farà giorno / [si farà fatto] notte
 
amanecèr / anochecèrfarsi giorno /[farsi] notte
aver amanecìdo / [aver] anochecìdoèssersi fatto giorno / [èssersi fatto] notte
aver de amanecèr / [aver de] anochecèrhaver a farsi giorno / [haver a farsi] notte
amaneciendo / anocheciendofacèndosi giorno /[facèndosi] notte

 

Proprietà de' verbi amanecer ed anochecer

 

Amanecèr, anochecèr oltre al significare farsi giorno e farsi notte si usano ancora in Spagnolo in questo senso:

 

Muchos se acuestan pobres y amanecen ricos.Molti vanno a dormir la sera poveri e la mattina si levano ricchi.
Amaneciò rico y anocheciò pobre.(517) 
Aun no es bien amanecìdo.Non è ancor giorno chiaro.
En amaneciendo Dios.Subito ch'egli è giorno, subito sullo spuntar del giorno o dell'alba.

Proverbio.

Por mucho madrugar no amanece mas ayna.Per molto a buon'hora o per tempo che l'huomo si levi non per questo si fà |203| giorno più presto.

 

Si attribuisce allegoricamente a coloro che per sollecitar una cosa innanzi tempo pensano d'haver a conseguirla più presto o più facilmente.

 

Declinazione del verbo impersonale llovèr, piòvere(518)

 

lluève(519)piòve
llovìapiovèva
lloviò(520)piòvve
ha llovìdoè piovùto
quando hùvo llovìdoquando fù piovùto
avìa llovìdoera piovùto
lloveràpioverà
ha [de llovèr] / tiène de llovèrpioverà / hà a piòvere
lluèvapiòva
lloviessepiovèsse
llovièra / lloverìapioverèbbe
aya llovìdosia piovùto
huvièsse llovìdofusse piovùto
llovièra / huvièra llovìdosarebbe piovùto
quando llovièrequando pioverà
si huvière [llovido] / avrà llovìdose sarà piovùto
llovèrpiòvere
aver llovìdoèsser piovùto
aver de llovèrhaver a piòvere
llovièndopiovèndo

 

[Uso del verbo llovèr]

 

Llovèrle a cuestas.Piòverli addosso.
Llovèr mucho.Piòver molto o assai.
Que lluèva, que no llueva.Piova o non piova.
Llovèr sobre mojado.|204| Piòvere sopra il bagnato, allegoricamente si dice quando ad un male se n'aggiugne ed accresce un altro.
Acabar de llovèr.Finire o restare di piòvere.(521)
En acabando de llovèr quiero salir.Subito che resta o quando sarà restato di piòvere, voglio uscir fuora o partirmi.

 

[Alcuni altri verbi vi sono della seconda cogniugazione i quali hanno nella prima persona dell'Indicativo il dittongo ie, ed ue, come:(522)

 

defendèrdefiéndo, defiéndes, ecc.
encendèrenciéndo, enciéndes, ecc.
entendèrentiéndo, entiéndes, ecc.
lloverlluéve, llovía, ecc.
molermuélo, muéles, ecc.
movermuévo, muéves, ecc.
perdèrpiérdo, piérdes, ecc.
resolvèrresuélvo, resuélves, ecc.
torcertuérço, tuérce, ecc.
verterviérto, viértes, ecc.]

 

Declinazione del verbo impersonale pesarle, dispiacergli o sapergli male

 

A mi me pesa.A me mi dispiace.
A ti te pesàva.A te ti dispiaceva.
A aquèl le pesò.A colui gli dispiàcque.
A mi me ha pesado.A me m'è dispiaciùto ecc.

 

dicono ancora:

 

A mi me conviene.A me mi conviene.
A ti no te importa.A te non t'importa.
A Iuan pertenèce.A Giovanni appartiene.
Acaèce a muchos.Accade a molti.
A todos nos pesa de su mal, ecc.A tutti ci rincresce, o a tutti ci dispiace il suo male o la sua disgrazia, ecc.
Muchas cosas acontecen no pensadas.Molte cose accàdono senza pensarle; o per la non pensata.
No me importavan nada estas cosas.Queste cose non m'importavan mente.

 

Declinazione de' verbi della terza cogniugazione in ir

 

[Declinazione] del verbo oyr, udìre o sentìre

Indicativo
[Presente]
[]oygo[io]odo
[tu]oyes[tu]odi
[aquèl]oye[colui]ode
[nos òtros]oymos[noi]udiamo
[vos òtros]oys[voi]udìte
[aquellos]òyen[coloro]odono
 
|205| Imperfetto
[]oya[io]udiva
[tu]oyas[tu]udivi
[aquèl]oya[colui]udiva
[nos òtros]oyamos[noi]udìvamo
[vos òtros]oyades[voi]udìvi
[aquellos]oyan[coloro]udìvano
 
Perfetto definito
[]oỳ[io]udìi
[tu]oyste[tu]udiste
[aquèl]oyò[colui]udì
[nos òtros]oymos[noi]udimmo
[vos òtros]oystes[voi]udiste
[aquellos]oyèron[coloro]udirono
 
Perfetto indefinito[1]
[]he [oydo][io]hò [udìto]
[tu]as [oydo][tu]hai [udìto]
[aquèl]a oydo[colui]hà udìto
[nos òtros]{hemos / avèmos} [oydo][noi]haviàmo [udìto]
[vos òtros]avèis [oydo][voi]havète [udìto]
[aquellos]an oydo[coloro]hanno udìto
 
[Perfetto indefinito[2]]
[]huve [oydo][io]hebbi [udìto]
[tu]huvìste [oydo][tu]havesti [udìto]
[aquèl]hùvo oydo[colui]hebbe udìto
[nos òtros]huvìmos [oydo][noi]havemmo [udìto]
[vos òtros]huvìstes [oydo][voi]havèste [udìto]
[aquellos]huvièron oydo[coloro]hebbero udìto
 
Plusquam perfetto
[]avìa [oydo][io]havèva [udìto]
[tu]avìas [oydo][tu]havèvi [udìto]
[aquèl]avìa oydo[colui]havèva udìto
[nos òtros]avìamos [oydo][noi]havèvamo [udìto]
[vos òtros]avìades [oydo][voi]havèvi [udìto]
[aquellos]avìan oydo[coloro]havevano udìto
 
Futuro[1]
[]oyrè[io]udirò
[tu]oyràs[tu]udirài
[aquèl]oyrà[colui]udirà
[nos òtros]oyrèmos[noi]udirèmo
[vos òtros]oyrèis[voi]udirète
[aquellos]oyràn[coloro]udiranno
 
[Futuro[2]]
[]{he / tengo} [de oyr][io]udirò / hò [a udire]
[tu]{as / tienes} [de oyr][tu]udirài / hai [a udire]
[aquèl]{a / tiene} de oyr[colui]udirà / hà a udire |206|
[nos òtros]{hemos / tenèmos} [de oyr][noi]udiremo / habbiamo [a udire]
[vos òtros]{avèis / tenèis} [de oyr][voi]udirète / havète [a udire]
[aquellos]{an / tienen} de oyr[coloro]udiranno / hanno a udire
Imperativo
oyetuoditu
òygaaquelodacolui
oygàmosnos [òtros]udiàmonoi
oydvos [òtros]uditevoi
òyganaquellosodinocoloro
Optativo e subiuntivo
[Presente]
[]oyga[io]oda
[tu]òygas[tu]odi
[aquèl]òyga[colui]oda
[nos òtros]oygàmos[noi]udiàmo
[vos òtros]oygàis[voi]udiàte
[aquellos]oygan[coloro]òdino
 
Imperfetto[1]
oxalà / siDio volesse che / se
[]oyesse[io]udissi
[tu]oyesses[tu]udissi
[aquèl]oyesse[colui]udisse
[nos òtros]oyèssemos[noi]udissimo
[vos òtros]oyèssedes(525)[voi]udissi
[aquellos]oyèssen[coloro]udissero
 
[Imperfetto[2]]
[]oyèra / oyrìa[io]udirei
[tu]oyèras / oyrìas[tu]udiresti
[aquèl]oyèra / oyrìa[colui]udirebbe
[nos òtros]oyèramos / oyrìamos[noi]udirèmmo
[vos òtros]oyèrades / oyrìades[voi]udirèste
[aquellos]oyèran / oyrìan[coloro]udirebbero
 
Perfetto
[]aya [oydo][io]habbia [udìto]
[tu]ayas [oydo][tu]habbi [udìto]
[aquèl]aya oydo[colui]habbia udìto
[nos òtros]ayàmos [oydo][noi]habbiamo [udìto]
[vos òtros]ayàis [oydo][voi]habbiate [udìto]
[aquellos]ayan oydo[coloro]habbino udìto
 
|207| Plusquam perfetto[1]
oxalà / aunqueDio volesse chè / ancorchè
[]huviesse [oydo][io]havessi [udìto]
[tu]huviesses [oydo][tu]havessi [udìto]
[aquèl]huviesse oydo[colui]havesse udìto
[nos òtros]huvièssemos [oydo][noi]havessimo [udìto]
[vos òtros]huvièssedes [oydo][voi]havessi [udìto]
[aquellos]huvièssen oydo[coloro]havessero udìto
 
[Plusquam perfetto[2]]
[]oyèra / huvièra [oydo](526)[io]haverèi [udìto]
[tu]oyèras / huvièras [oydo][tu]haverèsti [udìto]
[aquèl]oyièra / huvièra [oydo][colui]haverèbbe udìto
[nos òtros]oyèramos / huvièramos [oydo][noi]haveremmo [udìto]
[vos òtros]oyèrades / huvièrades [oydo][voi]havereste [udìto]
[aquellos]oyièran / huvièran oydo[coloro]haverebbero udìto
 
Futuro[1]
quandoquando
[]oyère[io]udirò
[tu]oyères[tu]udirai
[aquèl]oyère[colui]udirà
[nos òtros]oyèremos[noi]udirèmo
[vos òtros]oyèredes[voi]udirète
[aquellos]oyèren[coloro]udirànno
 
[Futuro[2]]
sis[e]
[]{huvière / avrè} oydo[io]haverò [udìto]
[tu]{huvières / avràs} oydo[tu]haverai [udìto]
[aquèl]{huvière / avrà} oydo[colui]haverà udìto
[nos òtros]{huvièremos / avrèmos} oydo[noi]haverèmo [udìto]
[vos òtros]{huvièredes / avrèis} oydo[voi]haverète [udìto]
[aquellos]{huvieren / avran} oydo[coloro]haverann'udìto
Infinitivo
[Presente]
oyrudìre
 
|208| Perfetto
aver oydohaver udìto
 
Futuro
aver de oyrhaver a udire
Gerundio
oyendoudèndo

 

Declinazione del verbo irregulare dezìr, dire

Indicativo
 
[Presente]
[]digo[io]dico
[tu]dizes[tu]dici
[aquèl]dize[colui]dice
[nos òtros]dezimos[noi]diciàmo
[vos òtros]dezìs[voi]dite
[aquellos]dizen[coloro]dìcono
 
Imperfetto
[]dezìa[io]diceva
[tu]dezìas[tu]dicèvi
[aquèl]dezìa[colui]dicèva
[nos òtros]dezìamos[noi]dicèvamo
[vos òtros]dezìades[voi]dicèvi
[aquellos]dezìan[coloro]dicèvano
 
Perfetto definito
[]dixe[io]dissi
[tu]dixiste[tu]dicèsti
[aquèl]dixo[colui]disse
[nos òtros]dixìmos[noi]dicemmo
[vos òtros]dixìstes[voi]diceste
[aquellos]dixèron(527)[coloro]dissero
 
Perfetto indefinito[1]
[]he [dicho][io]hò [detto]
[tu]as [dicho][tu]hai [detto]
[aquèl]a dicho[colui]hà detto
[nos òtros]{hemos / avèmos} [dicho][noi]haviamo [detto]
[vos òtros]avèis [dicho][voi]havète [detto]
[aquellos]an dicho[coloro]hanno detto
 
[Perfetto indefinito[2]]
quandoquando
[]hùve [dicho][io]hebbi [detto]
[tu]huvìste [dicho][tu]havèsti [detto]
[aquèl]hùvo dicho[colui]hebbe detto
[nos òtros]huvìmos [dicho][noi]havemmo [detto]
[vos òtros]huvìstes [dicho][voi]haveste [detto]
[aquellos]huvièron dicho(528)[coloro]hebbero detto
 
|209| Plusquam perfetto
[]avìa [dicho][io]havèva [detto]
[tu]avìas [dicho][tu]havèvi [detto]
[aquèl]avìa dicho[colui]havèva detto
[nos òtros]avìamos [dicho][noi]havèvamo [detto]
[vos òtros]avìades [dicho][voi]havèvi [detto]
[aquellos]avìan dicho[coloro]havèvan detto
 
Futuro[1]
[]dirè[io]dirò
[tu]diràs[tu]dirài
[aquèl]dirà[colui]dirà
[nos òtros]dirèmos[noi]dirèmo
[vos òtros]dirèis[voi]dirète
[aquellos]diràn[coloro]dirànno
 
[Futuro[2]]
[]{he / tengo} de [dezir][io]dirò / hò [a dire]
[tu]{as / tienes} de [dezir][tu]dirài / hai [a dire]
[aquèl]{a / tiene} de dezir[colui]dirà / hà a dire
[nos òtros]{hemos / tenèmos} de [dezir][noi]dirèmo / haviàmo [a dire]
[vos òtros]{avèis / tenèis} de [dezir][voi]direte / havète [a dire]
[aquellos]{an / tienen} de dezir[coloro]diranno / hanno a dire
Imperativo
dituditu
digaaquèldicacolui
digàmosnos [òtros]diciàmonoi
dezidvos [òtros]ditevoi
diganaquellosdichinocoloro(529)
Optativo e subiuntivo
[Presente]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
[]diga[io]dica
[tu]digas[tu]dica
[aquèl]diga[colui]dichi
[nos òtros]digàmos[noi]dichiamo
[vos òtros]digàis[voi]dichiate
[aquellos]digan[coloro]dichino(530)
 
Imperfetto[1]
[]dixèsse[io]dicessi
[tu]dixèsses[tu]dicessi
[aquèl]dixèsse[colui]dicesse
[nos òtros]dixèssemos[noi]dicessimo
[vos òtros]dixèssedes[voi]dicessi
[aquellos]dixèsssen[coloro]dicèssero
 
|210| [Imperfetto[2]]
[]dixèra / dirìa[io]direi
[tu]dixèras / dirìas[tu]direste
[aquèl]dixèra / dirìa[colui]direbbe
[nos òtros]dixèramos / dirìamos[noi]dirèmmo
[vos òtros]dixèrades / dirìades[voi]dirèste(531)
[aquellos]dixèran / dirìan[coloro]dirèbbero
 
Perfetto
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
[]aya [dicho][io]habbia [detto]
[tu]ayas [dicho][tu]habbi [detto]
[aquèl]aya dicho[colui]habbia detto
[nos òtros]ayàmos [dicho][noi]habbiàmo [detto]
[vos òtros]ayàis [dicho][voi]habbiate [detto]
[aquellos]àyan dicho[coloro]habbino detto
 
Plusquam perfetto[1]
oxalà / aunqueDio volesse che / ancorchè
[]huvièsse [dicho][io]havessi [detto]
[tu]huviesses [dicho][tu]havessi [detto]
[aquèl]huviesse dicho[colui]havesse detto
[nos òtros]huvièssemos [dicho][noi]havèssimo [detto]
[vos òtros]huvièssedes [dicho][voi]havessi [detto]
[aquellos]huvièssen dicho[coloro]havessero detto
 
[Plusquam perfetto[2]]
[]dixèra / huvièra [dicho][io]haverèi [detto]
[tu]dixèras / huvièras [dicho][tu]haverèsti [detto]
[aquèl]dixèra / huvièra dicho[colui]haverebbe detto
[nos òtros]dixèramos / huvièramos dicho[noi]haveremmo [detto]
[vos òtros]dixèrades / huvièrades [dicho][voi]havereste [detto]
[aquellos]dixèran / huvièran dicho[coloro]haverebbero detto
 
Futuro[1]
quandoquando
[]dixère[io]dirò
[tu]dixères[tu]dirài
[aquèl]dixère[colui]dirà |211|
[nos òtros]dixèremos[noi]dirèmo
[vos òtros]dixèredes[voi]dirète
[aquellos]dixèren[coloro]dirànno
 
[Futuro[2]]
sise
[]{huvière / avrè} [dicho][io]haverò [detto]
[tu]{huvières / avràs} [dicho][tu]haverai [detto]
[aquèl]{huvière / avrà} dicho[colui]haverà detto
[nos òtros]{huvièremos / avrèmos} [dicho][noi]haverèmo [detto]
[vos òtros]{huvièredes / avrèis} [dicho][voi]haverète [detto]
[aquellos]{huvièren / avràn dicho}[coloro]haveranno detto
Infinitivo
[Presente]
dezìrdire
 
Perfetto
aver dichohaver detto
 
Futuro
aver de dezìrhaver a dire
estar por dezìrstar per dire

 

Gerundio
diziendodicendo

 

Declinazione del verbo irregulare servir, servire(532)

 

[Indicativo]
[Presente]
[]sirvo[io]servo
[tu]sirves[tu]servi
[aquèl]sirve[colui]serve
[nos òtros]servìmos[noi]serviamo
[vos òtros]servìs[voi]servìte
[aquellos]sirven[coloro]sèrvono
 
[Imperfetto]
[]servìa[io]serviva
[tu]servìas[tu]servivi
[aquèl]servìa[colui]serviva
[nos òtros]servìamos[noi]servivamo(533)
[vos òtros]servìades[voi]servìvi
[aquellos]servian[coloro]servìvano
 
[Perfetto definito]
[]servì[io]servì
[tu]servìste[tu]servìsti
[aquèl]sirviò[colui]servì
[nos òtros]servìmos[noi]servimmo
[vos òtros]servìstes[voi]servìte
[aquellos]sirvièron[coloro]servirono
 
[Perfetto indefinito[1]]
[]he [servìdo][io]hò [servìto]
[tu]as [servìdo][tu]hai [servìto]
[aquèl]à [servìdo][colui]hà [servìto]
[nos òtros]{hemos / avèmos} [servìdo][noi]haviamo [servìto]
[vos òtros]aveis [servìdo][voi]havete [servìto]
[aquellos]an servìdo[coloro]hanno servìto
 
[Perfetto indefinito[2]]
quandoquando
[]hùve [servìdo][io]hebbi [servìto]
[tu]huvìste [servìdo][tu]havèsti [servìto]
[aquèl]hùvo [servìdo][colui]hebbe [servìto]
[nos òtros]huvìmos [servìdo][noi]havèmmo [servìto]
[vos òtros]huvìstes [servìdo][voi]havèste [servìto] |212|
[aquellos]huvièron servìdo[coloro]hebbero servìto
 
[Plusquam perfetto]
[]avìa [servìdo][io]haveva [servìto]
[tu]avìas [servìdo][tu]havevi [servìto]
[aquèl]avìa [servìdo][colui]haveva [servìto]
[nos òtros]avìamos [servìdo][noi]havèvamo [servìto]
[vos òtros]avìades [servìdo][voi]havèvi [servìto]
[aquellos]avìan servìdo[coloro]havèvan servìto
 
[Futuro[1]]
[]servirè[io]servirò
[tu]serviràs[tu]servirai
[aquèl]servirà[colui]servirà
[nos òtros]servirèmos[noi]servirèmo
[vos òtros]servirèis[voi]servirète
[aquellos]serviràn[coloro]serviranno
 
[Futuro[2]]
[]{he / tengo} [de servir][io]servirò / hò [à servire]
[tu]{as / tienes} [de servir][tu]servirai / hai [à servire]
[aquèl]{a / tiene} de servir[colui]servirà / hà a servire
[nos òtros]{hemos / tenèmos} [de servir][noi]servirèmo / haviàmo [à servire]
[vos òtros]{avèis / tenèis} [de servir][voi]servirète / havète [à servire]
[aquellos]{an / tienen} de servir[coloro]serviranno / hanno a servire
[Imperativo]
 
sirvetuservitu
sirvaaquèlservacolui
sirvàmosnos[otros]serviamonoi
servidvos[otros]servìtevoi
sirvanaquellosservinocoloro
[Optativo e subiuntivo]
 
[Presente]
plegue a Dios que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
[]sirva[io]serva
[tu]sirva[tu]servi
[aquèl]sirva[colui]serva
[nos òtros]sirvàmos[noi]serviàmo
[vos òtros]sirvàis[voi]serviàte
[aquellos]sìrvan[coloro]sèrvino
 
[Imperfetto[1]]
oxalà / siDio volesse che / se
[]sirvièsse[io]servissi
[tu]sirvièsses[tu]servissi
[aquèl]sirvièsse[colui]servìsse
[nos òtros]sirvièssemos[noi]servissimo
[vos òtros]sirvièssedes[voi]servissi
[aquellos]sirvièssen[coloro]servìssero
 
[Imperfetto[2]]
[]sirvièra / servirìa(535)[io][servirèi]
[tu]sirvièras / servirìas[tu][servirèsti]
[aquèl]sirvièra / servirìa[colui][servirèbbe]
[nos òtros]sirvièramos / servirìamos(536)[noi][servirèmmo]
[vos òtros]sirvièrades / serviriades[voi][servirète]
[aquellos]sirvièran / servirian[coloro][servirèbbero]
 
[Perfetto]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
[]aya [servìdo][io]habbia [servìto]
[tu]ayas [servìdo][tu]habbi [servìto]
[aquèl]aya [servìdo][colui]habbia [servìto] |213|
[nos òtros]ayàmos [servìdo][noi]habbiàmo [servìto]
[vos òtros]ayàis [servìdo][voi]habbiate [servìto]
[aquellos]ayan servìdo[coloro]habbino servìto
 
[Plusquam perfetto[1]]
oxalà / aunqueDio volesse che / ancorche
[]huvièsse [servìdo][io]havessi [servìto]
[tu]huvièsses [servìdo][tu]havessi [servìto]
[aquèl]huvièsse [servìdo][colui]havesse servìto
[nos òtros]huvièssemos [servìdo][noi]havèssimo [servìto]
[vos òtros]huvièssedes [servìdo][voi]havessi [servìto]
[aquellos]huvièssen servìdo[coloro]havessero servìto
 
[Plusquam perfetto[2]]
[]sirvièra / huvièra [servìdo][io]haverèi [servìto]
[tu]sirvièras / huvièras [servìdo][tu]haverèsti [servìto]
[aquèl]sirvièra / huvièra [servìdo][colui]haverebbe [servìto]
[nos òtros]sirvièramos / huvièramos [servìdo][noi]haveremmo [servìto]
[vos òtros]sirvièrades / huvièrades [servìdo][voi]haverèste [servìto]
[aquellos]sirvièran / huvièran servìdo[coloro]haverebbero servìto
 
[Futuro[1]]
quandoquando
[]sirvière[io]servirò
[tu]sirvières[tu]servirai
[aquèl]sirvière[colui]servirà
[nos òtros]sirvièremos[noi]servirèmo
[vos òtros]sirvièredes[voi]servirète
[aquellos]sirvièren[coloro]servirànno
 
[Futuro[2]]
sis[e]
[]{huvière / avrè} [servido][io]haverò [servito]
[tu]{huvières / avràs} [servido][tu]haverài [servito]
[aquèl]{huvière / avrà} [servido][colui]haverà [servito]
[nos òtros]{huvièremos / avrèmos} [servido][noi]haverèmo [servìto]
[vos òtros]{huvièredes / avrèis} [servido][voi]haverète [servìto]
[aquellos]{huvièren / avràn} servido[coloro]haveranno servìto
[Infinitivo]
[Presente]
servirservire
 
[Perfetto]
aver servidohaver servìto
 
[Futuro
aver de servirhaver a servire
estar para servirstar per servire
[Gerundio]
sirviendoservendo

 

Proprietà del verbo servir

 

Servìr propriamente significa servire e obedire alla volontà altrui, Servir a la mesa. Servir a tàvola; servir talvolta significa giovare, come:

 

De que sirve todo esso?A che serve, cioè A che giova tutto questo?
Servido ser.(537)Piacergli esser servito.
|214| Sea V. M. servida.Piaccia a V. S. o V. S. si compiaccia.
Si Diòs fuere servido.Se piacerà o se piace a Dio.
Diòs ha sido servido.E piaciuto a Dio.
Servìr comido por servìdo.Servire per le spese, cioè Non haver altra ricompensa di salario per la sua servitù che le spese.

 

Declinazione del verbo irregulare herìr, ferire(538)

 

[Indicativo]
[Presente]
[]hièro[io]ferisco
[tu]hières[tu]ferisci
[aquèl]hiere[colui]ferisce
[nos òtros]herìmos[noi]feriàmo
[vos òtros]herìs[voi]ferìte
[aquellos]hièren[coloro]feriscono
 
[Imperfetto]
[]herìa[io]feriva
[tu]herìas[tu]ferivi
[aquèl]herìa[colui]feriva
[nos òtros]herìamos[noi]ferìvamo
[vos òtros]herìades[voi]ferivi
[aquellos]herìan[coloro]ferìvano
 
[Perfetto definito]
[]herì[io]ferì
[tu]herìste[tu]feristi
[aquèl]hiriò[colui]ferì
[nos òtros]herìmos[noi]ferimmo
[vos òtros]heristes[voi]feriste
[aquellos]hirièron[coloro]ferirono
 
[Perfetto indefinito][1]
[]he [herìdo][io]hò [ferito]
[tu]as [herìdo][tu]hai [ferito]
[aquèl]a [herìdo][colui]hà [ferìto]
[nos òtros]{hemos / avèmos} [herìdo][noi]haviàmo [ferito]
[vos òtros]avèis [herìdo][voi]havète [ferito]
[aquellos]an herìdo[coloro]hanno ferito
 
[Perfetto indefinito][2]
quandoquando
[]hùve [herìdo][io]hebbi [ferìto]
[tu]huvìste [herìdo][tu]havèsti [ferìto]
[aquèl]hùvo [herìdo][colui]hebbe [ferìto]
[nos òtros]huvimos [herìdo][noi]havèmmo [ferìto]
[vos òtros]huvìstes [herìdo][voi]havèste [ferìto]
[aquellos]huvièron herìdo[coloro]hèbbero ferìto
 
[Plusquam perfetto]
[]avìa [herido][io]havèva [ferìto]
[tu]avìas [herido][tu]havevi [ferìto]
[aquèl]avìa [herido][colui]havèva [ferìto]
[nos òtros]avìamos [herido][noi]havèvamo [ferìto]
[vos òtros]avìades [herido][voi]havèvi [ferìto]
[aquellos]avìan herido[coloro]havèvano ferìto
 
[Futuro][1]
[]herirè[io]ferirò
[tu]heriràs[tu]ferirai
[aquèl]herirà[colui]ferirà
[nos òtros]herirèmos[noi]ferirèmo
[vos òtros]herirèis[voi]ferirete
[aquellos]heriràn[coloro]feriranno
 
[Futuro[2]]
[]{hè / tengo} [de herir][io]ferirò / hò [à ferire]
[tu]{as / tienes} [de herir][tu]ferirai / hai [à ferire]
[aquèl]{a / tiene} de herir[colui]ferirà / hà a servire
[nos òtros]{hemos / tenèmos} [de herir][noi]feriremo / haviamo [à ferire]
[vos òtros]{avèis / tenèis} [de herir][voi]ferirète / havète [à ferire]
[aquellos]{an / tienen} de herir[coloro]feriranno / hanno a ferire
[Imperativo]
hièretuferiscitu
hièraaquèlferiscacolui
hieràmosnos[òtros]feriàmonoi(542)
herìdvos[òtros]feritevoi |215|
hièranaquellosferischinocoloro
[Optativo e subiuntivo]
[Presente]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
[]hièra[io]ferisca
[tu]hièras[tu]ferischi
[aquèl]hièra[colui]ferisca
[nos òtros]hieràmos[noi]feriàmo
[vos òtros]hieràis[voi]feriàte
[aquellos]hièran[coloro]ferischino
 
[Imperfetto][1]
oxalà / siDio volesse che / se
[]hirièsse[io]ferissi
[tu]hirièsses[tu]ferissi
[aquèl]hirièsse[colui]ferisse
[nos òtros]hirièssemos[noi]ferissimo
[vos òtros]hirièssedes[voi]ferissi
[aquellos]hirièssen[coloro]ferissero
 
[Imperfetto[2]]
[]hirièra / herirìa[io]ferirei
[tu]hirièras / herirìas[tu]feriresti
[aquèl]hirièra / herirìa[colui]ferirebbe
[nos òtros]hirièramos / herirìamos[noi]feriremmo
[vos òtros]hirièrades / herirìades[voi]ferireste
[aquellos]hirièran / herirìan[coloro]ferirebbero
 
[Perfetto]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorche
[]aya [herìdo][io]habbia [ferìto]
[tu]ayas [herìdo][tu]habbi [ferìto]
[aquèl]aya [herìdo][colui]habbia [ferìto]
[nos òtros]ayàmos [herìdo][noi]habbiàmo [ferìto]
[vos òtros]ayàis [herìdo][voi]habbiate [ferìto]
[aquellos]ayan herìdo[coloro]habbino ferìto
 
[Plusquam perfetto[1]]
oxalà / aunqueDio volesse che / ancorchè
[]huvièsse [herìdo][io]havessi [ferìto]
[tu]huvièsses [herìdo][tu]havessi [ferìto]
[aquèl]huvièsse [herìdo][colui]havesse ferìto
[nos òtros]huvièssemos [herìdo][noi]havessimo [ferìto]
[vos òtros]huvièssedes [herìdo][voi]havessi [ferìto]
[aquellos]huvièssen herìdo[coloro]havessero ferìto
 
[Plusquam perfetto[2]]
[]hirièra / huvièra [herìdo][io]haverei [ferìto]
[tu]hirièras / huvieras [herìdo][tu]haveresti [ferìto]
[aquèl]hirièra / huvièra [herìdo](543)[colui]haverebbe [ferìto]
[nos òtros]hirièramos / huvièramos herìdo[noi]haveremmo [ferìto]
[vos òtros]hirièrades / huvièrades [herìdo][voi]havereste [ferìto]
[aquellos]hirièran / huvièran herìdo[coloro]haverebbero ferìto
 
[Futuro[1]]
quandoquando
[]hirière(544)[io]ferirò
[tu]hirières[tu]ferirai
[aquèl]hirière[colui]ferirà
[nos òtros]hirièremos[noi]ferirèmo |216|
[vos òtros]hirièredes[voi]ferirete
[aquellos]hirièren[coloro]feriranno
 
[Futuro[2]]
sise
[]{huvière / avrè} [herìdo][io]haverò [ferìto]
[tu]{huvières / avràs} [herìdo][tu]haverai [ferìto]
[aquèl]{huvière / avrà} [herìdo][colui]haverà [ferìto]
[nos òtros]{huvièremos / avrèmos} [herìdo][noi]haveremo [ferìto]
[vos òtros]{huvièredes / avreis} [herìdo][voi]haverète [ferìto]
[aquellos]{huvièren / avràn} herìdo[coloro]haveranno ferìto
[Infinitivo]
[Presente]
herìrferire
 
[Perfetto]
aver herìdohaver ferìto
[Futuro]
aver de herìrhaver a ferire
estar por herìrstar per ferire
[Gerundio]
hirièndoferendo

 

Declinazione del verbo dormir e del verbo morir, cioe dormire e morire, i quali per esser simili nella variazione hò voluto declinargli unitamente:(545)

[Indicativo]
[Presente]
[]duèrmo, muèro[io]dormo, {muoio, moro}
[tu]duèrmes, muères[tu]dormi, muori
[aquèl]duèrme, muère[colui]dorme, muore
[nos òtros]dormìmos, morìmos[noi]dormiamo, muoiamo
[vos òtros]dormìs, morìs[voi]dormìte, morìte
[aquellos]duèrmen, muèren[coloro]dormono, muoiono
 
[Imperfetto]
[]dormìa, morìa[io]dormiva, moriva
[tu]dormìas, morìas[tu]dormivi, morivi
[aquèl]dormìa, morìa[colui]dormiva, moriva
[nos òtros]dormìamos, morìamos[noi]dormivamo, morivamo
[vos òtros]dormìades, morìades[voi]dormìvi, morìvi
[aquellos]dormìan, morìan[coloro]dormivano, morìvano
 
[Perfetto definito]
[]dormì, morì[io]dormij, morij
[tu]dormìste, morìste[tu]dormisti, moristi
[aquèl]durmiò, muriò[colui]dormì, morì |217|
[nos òtros]durmìmos, murìmos[noi]dormimmo, morimmo
[vos òtros]durmìstes, murìstes[voi]dormiste, moriste
[aquellos]durmièron, murièron[coloro]dormirono, morirono
 
[Perfetto indefinito[1]]
[]he dormìdo[io]hò dormito
[tu][as dormìdo][tu][hai dormito]
[aquèl][a dormìdo][colui][hà dormito]
[nos òtros][ {hèmos / avèmos} dormìdo][noi][haviàmo dormito]
[vos òtros][avèis dormìdo][voi][havète dormito]
[aquellos][an dormìdo][coloro][hanno dormito]
 
[Perfetto indefinito[2]]
[]hùve dormìdo[io]hebbi dormito
[tu][huvìste dormìdo][tu][havèsti dormito]
[aquèl][hùvo dormìdo][colui][hebbe dormito]
[nos òtros][huvìmos dormìdo][noi][havèmmo dormito]
[vos òtros][huvìstes dormìdo][voi][havèste dormito]
[aquellos][huvìèron dormìdo][coloro][hèbbero dormito]
 
[Plusquam perfetto]
[]avìa dormìdo[io]havèva dormito
[tu][avìas dormìdo][tu][havèvi dormito]
[aquèl][avìa dormìdo][colui][havèva dormito]
[nos òtros][avìamos dormìdo][noi][havèvamo dormito]
[vos òtros][avìades dormìdo][voi][havèvi dormito]
[aquellos][avìan dormìdo][coloro][havèvano dormito]

 

Avvertiscasi che il verbo morir fà ne' preteriti muerto e piglia per verbo ausiliario ser e qualche volta s'usa in significatione attiva com'in Italiano, come El ha muerto a un'hombre.(547) Egli hà morto, cioè Ammazzato un'huomo.

 
[Futuro[1]]
[]dormirè / morirè[io]dormirò / morirò
[tu]dormiràs / moriràs[tu]dormirai / morrài
[aquèl]dormirà / morirà[colui]dormirà / morrà
[nos òtros]dormirèmos / morirèmos[noi]dormirèmo / {morrèmo / morirèmo}
[vos òtros]dormirèis / morirèis[voi]dormirète / {morrète / morirète}
[aquellos]dormiràn / moriràn[coloro]dormiranno / morranno
 
[Futuro[2]]
[]{he / tengo} de {dormìr / morìr}[io]dormirò(548) / hò a {dormire / morire}
[tu][as / tienes {dormìr, morìr}][tu][dormirài / hài a {dormire / morire}]
[aquèl][a / tiene de {dormìr, morìr}][colui][dormirà / hà a {dormire / morire}]
[nos òtros][hèmos / tenèmos {dormìr / morìr}][noi][dormirèmo / haviàmo a {dormire / morire}]
[vos òtros][avèis / tenèis {dormìr / morìr}][voi][dormirète / havète a {dormire / morire}]
[aquellos][an / tienen de {dormìr / morìr}][coloro][dormirànno / hanno a {dormire / morire}]

 

[Imperativo]
duèrme / muèretudormi / muoitu
duèrma / muèraaqueldorma / muoiacolui
durmàmos / muràmosnos [òtros]dormiamo / muoiàmonoi |218|
dormìd / morìdvos [òtros]dormite / moritevoi
duèrman / muèranaquellosdormino / muoinocoloro

 

[Optativo e subiuntivo]
[Presente]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
[]duèrma / muèra[io]dorma / muoia
[tu]duèrmas / muèras[tu]dorma / muoia
[aquèl]duèrma / muèra[colui]dorma / muoia
[nos òtros]durmàmos / muràmos[noi]dormiamo / muoiàmo
[vos òtros]durmàys / moràys(550)[voi]dormiate / muoiatè
[aquellos]duèrman / muèran[coloro]dormino / muòino(551)
 
[Imperfetto[1]]
oxalà / siDio volesse che / se
[]durmièsse / murièsse[io]dormissi / morissi
[tu]durmièsses / murièsses[tu]dormissi / morissi
[aquèl]durmièsse / murièsse[colui]dormisse / morisse
[nos òtros]durmièssemos / murièssemos[noi]dormissimo / morissimo
[vos òtros]durmièssedes / murièssedes[voi]dormiste / moriste
[aquellos]durmièssen / murièssen[coloro]dormissero / morissero
 
[Imperfetto[2]]
[]durmièra / murièra[io]dormirèi / morrèi
[tu]durmièras / murièras[tu]dormiresti / morrèsti
[aquèl]durmièra / murièra[colui]dormirèbbe / morrèbbe
[nos òtros]durmièramos / murièramos[noi]dormiremmo(552) / morrèmmo
[vos òtros]durmièrades / murièrades[voi]dormirèste / morrèste
[aquellos]durmièran / murièran[coloro]dormirebbero / morrebbero
 
[Imperfetto [3]](553)
[]dormirìa / morirìa[io]dormirei / {morrèi / morirèi}
[tu]dormirìas / morirìas[tu]dormiresti / morrèsti
[aquèl]dormirìa / morirìa[colui]dormirebbe / morrebbe
[nos òtros]dormirìamos / morirìamos[noi]dormiremmo / morrèmmo
[vos òtros]durmirìades / morirìarades[voi]dormireste / morrèste
[aquellos]dormirian / morirìan[coloro]dormirebbero / morrebbero
 
[Preterito perfetto](554)
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
[]aya dormìdo(555)[io]habbia [dormito]
[tu]ayas [dormìdo][tu]habbi [dormito]
[aquèl]aya [dormìdo][colui]habbia dormito
[nos òtros][ayàmos dormìdo][noi][habbiàmo dormito]
[vos òtros][ayàis dormìdo][voi][habbiàte dormito]
[aquellos][àyan dormìdo][coloro][hàbbino dormito]
 
[Plusquam perfetto[1]](556)
oxalà / aunqueDio volesse che / ancorchè
[]huvièsse dormìdo(557)[io]havessi dormito
[tu]huvièsses [dormìdo][tu]havessi [dormito]
[aquèl][huvièsse dormìdo][colui][havèsse dormito]
[nos òtros][huvièssemos dormìdo][noi][havèssimo dormito]
[vos òtros][huvièssedes dormìdo][voi][havèssi dormito]
[aquellos][huvièssen dormìdo][coloro][havèssero dormito
 
[Plusquam perfetto[2]](559)
[]durmièra / huvièra dormìdo(560)[io]haverei [dormito] |219|
[tu]durmièras / huvièras dormìdo[tu]haveresti [dormito]
[aquèl]durmièra / huvièra dormìdo[colui]haverebbe dormito
[nos òtros]durmièramos / huvièramos dormìdo[noi]haveremmo [dormito]
[vos òtros]durmièrades / huvièrades dormìdo[voi]havereste [dormito]
[aquellos]durmièran / huvièran dormìdo[coloro]haverebbero dormito
 
[Futuro[1]]
quandoquando
[]durmière / murière[io]dormirò / morrò
[tu]durmières / murières[tu]dormirài / morrài
[aquèl]durmière / murière[colui]dormirà / morrà
[nos òtros]durmièremos / murièremos[noi]dormirèmo / morrèmo
[vos òtros]durmièredes / murièredes[voi]dormirète / morrète
[aquellos]durmirièren / murièren[coloro]dormiranno / morranno
 
[Futuro[2]](561)
sis[e]
[]{huvière / avrè} [durmìdo][io]haverò [dormìto]
[tu]{huvières / avràs} [durmìdo][tu]haverai [dormìto]
[aquèl]{huvière / avrà} durmìdo(562)[colui]haverà dormìto
[nos òtros]{huvièremos / avrèmos} [dormìdo][noi]haverèmo [dormìto]
[vos òtros]{huvièredes / avrèis} [dormìdo][voi]haverete [dormìto]
[aquellos]{huvièren / avràn} dormìdo[coloro]haveranno dormìto
[Infinitivo]
[Presente]
dormìr / morìrdormire / morire
 
[Perfetto](563)
aver dormìdohaver dormìto
 
[Futuro]
aver de {dormìr / morìr}haver a {dormire / morire}
estar para {dormir / morir}star per {dormire / morire}
[Gerundio]
durmièndo / murièndodormendo / morendo

 

Accidenti e proprietà del verbo dormir

 

Dormir.(564)Pigliar'il sonno.
Dormir a pierna tendida o a sueño suelto.(565)Dormir profondamente come huomo spensierato.
Dormir la zorra.Dormire quando alcuno è imbriàco per digerire il vino. Dormir profundamente; dormire a sodo o profondamente.
Dormìr como un liròn.Dormire com'un ghiro.
Dormìr con alguna muger.(566)Dormire con una donna. |220|
Dormìr un negocio.Dormire un negozio, cioè non se ne trattare.
No dormirse en las pajas.Non si dormir sotto, cioè star avvertito e saper conoscer l'occasione da fare il fatto suo.
Dormirse.Addormentarsi.
Me duermo todo.Io casco di sonno. Io mi muoio di sonno.

 

Del verbo morir

Morir significa propriamente uscir di vita:

Yà muriò.(567)È un pezzo che morì o che è morto, o vero egli è morto o morì.
Morir de su enfermedàd.Morir di suo male.
Morir peleàndo.(568)Morir combattèndo.
Morìr con todos sus sentìdos.Morire con tutti i suoi sentimenti, cioè col suo intèro e sano giudizio.

 

Morìr signìfica talvolta in Spagnolo com'in Italiano un certo affetto e brama di fare e dire, come: Fulano muère por casarse con fulana. Il tal si muore di voglia di pigliar per moglie la tale.

 

Morirse de hambre.Morirsi di fame.
Morir de muerte subita.Morire di morte subitanea.
Morir a manos de alguno.Morire per le mani d'uno.
Morir ab intestàtoMorire ab intestàto, cioe senza far testamento.
Morìr de risa.Morir di risa.(569)

 

Declinazione de' verbi yr ed andàr(570)

Pongo insieme questi due verbi perche s'assomìgliano nella significazione, benchè nell'uso sono alle volte differenti, come poi dimostrerò.

 

Indicativo
[Presente]
[]vòy, àndo[io](571)
[tu]vàs, àndas[tu]vai
[aquèl]và, ànda[colui]
[nos òtros]vàmos / ymos / andàmos[noi]andiàmo
[vos òtros]vàis / ys / andàis(572)[voi]andàte |221|
[aquellos]vàn, àndan[coloro]vanno
 
[Imperfetto]
[]yva, andàva[io]andàva
[tu]yvas, andàvas[tu]andavi
[aquèl]yva, andàva[colui]andàva
[nos òtros]yvamos, andàvamos[noi]andàvamo
[vos òtros]yvades, andàvades[voi]andàvi
[aquellos]yvan, andàvan[coloro]andàvano
 
[Perfetto definito]
[]fuì / fì / andùve[io]andài
[tu]fuìste / anduvìste[tu]andàsti
[aquèl]fuè / andùvo[colui]andò
[nos òtros]fùìmos / fimos / anduvìmos(573)[noi]andammo
[vos òtros]fùìstes / anduvìstes[voi]andàste
[aquellos]fuèron / anduvièron[coloro]andarono
 
[Perfetto indefinito[1]]
[]{he / soy} {ydo / andàdo}(574)[io]son' {andàto / ito}
[tu]{as [/ eres]} {ydo / andàdo}[tu]sei {andato / ito}
[aquèl]{ha [/ es]} {ydo / andàdo}[colui]è {andato / ito}
[nos òtros]{hèmos / nos havèmos [/ somos]} {ydo / andàdo}[noi]{siamo / ce ne siamo} {andati / iti}
[vos òtros]{avèis / os avèis [/ sois]} {ydo / andàdo}[voi]{sete / ve ne sete} {andati / iti}
[aquellos]{an / se an [/ son]} {ydo / andàdo}[coloro]{sono / se ne sono} {andati / iti}
 
[Perfetto indefinito[2]]
quandoquando
[]hùve {ydo / andàdo}[io]fui {andato / ito} / andato ch'io fui
[tu]huvìste {ydo / andàdo}[tu]fusti {andato / ito} [/ andato che tu fusti]
[aquèl]hùvo {ydo / andàdo}[colui]fù {andato / ito} [/ andàto che colui fu]
[nos òtros]huvìmos {ydo / andàdo}[noi]fummo {andati / iti} [/ andàti che noi fùmmo]
[vos òtros]huvìstes {ydo / andàdo}[voi]fuste {andati / iti} [/ andati che voi fuste]
[aquellos]huvièron {ydo / andàdo}[coloro]furono {andàti / iti} [/ andati che coloro furono]
 
[Plusquam perfetto]
[]avìa {ydo / andàdo}[io]era {andato / ito}
[tu]avìas {ydo / andàdo}[tu]eri {andato / ito}
[aquèl]avìa {ydo / andàdo}[colui]era {andato / ito}
|222| [nos òtros]avìamos {ydo / andàdo}[noi]èramo {andati / iti}
[vos òtros]avìades {ydo / andàdo}[voi]eri {andati / iti}
[aquellos]avìan {ydo / andàdo}[coloro]èrano {andati / iti}

 

Il futuro del verbo andar che si dice andarè non è troppo in uso e però basterà mètter solo quello del verbo yr.

 

 
[Futuro[1]]
[]yrè[io]irò / anderò
[tu]yràs[tu]irài / anderài
[aquèl]yrà[colui]irà / anderà
[nos òtros]yrèmos[noi]irèmo / anderèmo
[vos òtros]yrèis[voi]irete / anderète
[aquellos]yràn[coloro]irànno / anderànno
 
[Futuro[2]]
[]{hè / tengo} de yr[io]irò / hò a {ire / andare}
[tu][ {as / tienes} de yr][tu]irài / [hai a {ire / andare}]
[aquèl][ {a / tiene} de yr][colui]irà / [ha a {ire / andare}]
[nos òtros][ {hèmos / tenèmos} de yr][noi]irèmo / [hai a {ire / andare}]
[vos òtros][ {avèis / tenèis} de yr][voi]irete / [hai a {ire / andare}]
[aquellos][ {an / tienen} de yr][coloro]irànno / [hai a {ire / andare}]
[Imperativo]
ve / andatutu
vàya / àndeaquelvadia(578)colui
vàmos / andèmosnos [òtros]andiàmonoi
ìd / andàdvos [òtros]>andàtevoi
vàyan / àndenaquellosvadinocoloro
 
Vète de aỳ.Levati di costì.
 Levati di lì.
 Levati di quì.
[Optativo e subiuntivo]
[Presente]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
[]vaya / ànde[io]vadia(579)
[tu]vayas / àndes[tu]vadi
[aquèl]vaya / ànde[colui]vadia
[nos òtros]vamos / andèmos[noi]andiàmo
[vos òtros]vàys / andèis(580)[voi]andiàte
[aquellos]vàyan / ànden[coloro]vàdino
 
[Imperfetto[1]]
oxalà / siDio volesse che / se
[]fuèsse / anduvièsse[io]andàssi
[tu]fuèsses / anduvièsses[tu]andassi |223|
[aquèl]fuèsse / anduvièsse[colui]andàsse
[nos òtros]fuèssemos / anduvièssemos[noi]andàssimo
[vos òtros]fuèssedes / anduvièssedes[voi]andàssi
[aquellos]fuèssen / anduvièssen[coloro]andàssero
 
[Imperfetto[2]]
[]fuèra / anduvièra[io]anderèi / irèi
[tu]fuèras / anduvièras(581)[tu]anderèsti / irèsti
[aquèl]fuèra / anduvièra[colui]anderebbe / irèbbe
[nos òtros]fuèramos /, anduvièramos[noi]anderemmo / irèmmo
[vos òtros]fuèrades / anduvièrades[voi]andereste / irèste
[aquellos]fuèran / anduvièran[coloro]anderebbero / irèbbero
 
[Imperfetto[3]]
[]yrìa / andarìa[io]anderei / irèi
[tu]yrìas / andarìas[tu]anderesti / irèsti
[aquèl]yrìa / andarìa[colui]anderebbe / irèbbe
[nos òtros]yrìamos / andarìamos[noi]anderemmo / irèmmo
[vos òtros]yrìades / andarìades[voi]andereste / irèste
[aquellos]yrìan / andarìan[coloro]anderebbero / irèbbero
 
[Preterito perfetto]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
[]aya {ydo / andàdo}[io]sia [ {andàto / ito}]
[tu]ayas {ydo / andàdo}[tu]sia [ {andàto / ito}]
[aquèl]aya {ydo / andàdo}[colui]sia {andàto / [ito]}
[nos òtros][ayàmos {ydo / andàdo}][noi][siàmo {andàti / iti}]
[vos òtros][ayàis {ydo / andàdo}][voi][sete {andàti / iti}
[aquellos][àyan {ydo / andàdo}][coloro][sìano {andàti / iti}]
 
[Plusquam perfetto[1]]
oxalà / aunqueDio volesse che / ancorchè
[]huvièsse {ydo [/ andàdo]}[io]fussi {andato / ito}
[tu]huvièsses {ydo [/ andàdo]}[tu]fussi {andato / ito}
[aquèl][huvièsse {ydo / andàdo}](583)[colui][fusse {andato / ito}]
[nos òtros][huvièssemos {ydo / andàdo}][noi][fussimo {andàti / iti}]
[vos òtros][huvièssedes {ydo / andàdo}][voi][fussi {andàti / iti}]
[aquellos][huvièssen {ydo / andàdo}][coloro][fussero {andàti / iti}]
 
[Plusquam perfetto[2]]
[]fuèra / anduvièra / huvièra {ydo / andàdo}[io]sarèi {andato / ito}
[tu][fuèras / anduvièras / huvièras {ydo / andàdo}][tu][sarèsti {andato / ito}]
[aquèl][fuèra / anduviera / huvièra {ydo / andàdo}][colui][sarebbe {andato / ito}]
[nos òtros][fuèramos / anduvièramos / huvièramos {ydo / andàdo}][noi][sarèmmo {andati / iti}]
[vos òtros][fuèrades / anduvièrades / huvièrades {ydo / andàdo}][voi][sarèste {andàti / iti}]
[aquellos][fuèran / anduvièran / huvièran {ydo / andàdo}][coloro][sarèbbero {andàti / iti}]
 
[Futuro[1]]
quandoquando
[]fuère / anduvière[io]anderò / irò
[tu]fueres / anduvières[tu]anderài / irài
[aquèl]fuère / anduvière[colui]anderà / irà
[nos òtros]fuèremos / anduvièremos[noi]anderèmo / irèmo |224|
[vos òtros]fueredes / anduvièredes[voi]anderete / irete
[aquellos]fuèren / anduvièren[coloro]anderanno / iranno
 
[Futuro[2]]
sise
[]{huvière / avrè} {ydo / andàdo}[io]sarò {andato / ito}
[tu][ {huvières / avras} {ydo / andàdo}][tu][sarài {andato / ito}]
[aquèl][ {huvière / avrè} {ydo / andàdo}][colui][sarà {andato / ito}]
[nos òtros][ {huvièremos / avrèmos} {ydo / andàdo}][noi][sarèmo {andati / iti}]
[vos òtros][ {huvièredes / avrèdes} {ydo / andàdo}][voi][sarète {andati / iti}]
[aquellos][ {huvièren / avràn} {ydo / andàdo}][coloro][sarànno {andati / iti}]
[Infinitivo]
[Presente]
yr / andàrandare / ire
 
[Perfetto]
aver {ydo / andàdo}esser {andàto / ito}
 
[Futuro]
aver de {yr / andar}haver a {ire / andare}
ser por {yr / andar}esser per {ire / andare}
[Gerundio]
yèndo / andàndoandando

 

Accidenti e proprietà del verbo yr

 

Yr signìfica naturalmente l'azione d'andare o camminare ed abbraccia ancòra questi modi:

No me va en ello nada.(584)Questo o quello non m'importa niente.
Como os và en essa Tierra?Come vi và ella in cotesto o in questo paese?
Me và muy bien.Mi và benissimo.
Como os fue en el camino de Belmonte?(585)Come v'andò ella pel viaggio di Belmonte?
Yr a la mano a otro.Andar raffrenando o ritenendo uno, cioè Tenerlo ed impedirlo dal fare o dire.
Yrse a la mano.Andar ritenùto, circunspetto,(586) con riguardo e ritègno; andar adàgio, cioè Considerato, in fare o dire.
Yr en çaga.Andar diètro e metaforicamente vale èsser inferiore, da manco
No me và en çaga.Non m'è inferiore, non è da manco di me.
Yr de golpe o de tropèl.Andare in truppa o in calca, cioè molti insieme.
Esta obrezilla và dirigida al Señor fulanoQuest'operetta è dedicata o indirizzata al Signor tale.
Estas historias van disfraçadas debàxo de otros nombres.(587)Queste historie vanno sconosciute sotto altrui nomi.
Yr de prièssa.Ire |225| o andar con fretta.
Yr delante o atràs.Andare o ire innanzi o addietro.
Yr y venir.Andare innanzi ed addietro, cioè Frequentare spesso una strada; è un modo di dire.
Yr a Flux o a Primèra.(588)Stare a Fluss o a Primièra.
Yr a la parte.Entrare a parte, cioè Participare parte d'una cosa.
Yrle en alguna cosa.Importargli una cosa.
En esto me và mucho.Questo m'importa assai o troppo.
Yrse de boca.Parlar troppo.
Yr piè con bóla.Andar ritenùto e considerato misurando il suo potère.
Yr por agua o por vino.Andar per dell'acqua o per del vino.
Yr por leña.Andar per delle legna.(589)
Yr a ver.Andar a vedère.
Yr arrebatadamènte.(590)Andar velocemente o con furia.
Yr debàxo.Andar sotto.
Yr arrìba o a bàxo.Andar sù o giù.
Yr a menudo.(591)Andare spesso.
Yr de vencìda.Esser di vìncita, cioè Vìncere.
Lo que và de mi al Rey, esso va de vos a un sabio.(592)La differenza che è da me al Re, questa è da voi a un savio.

 

[Accidenti e proprietà] del verbo andar

 

Il verbo andar se bene signìfica l'istesso che yr con tutto ciò ci è tra loro questa differenza che andar signìfica andar con fretta e quasi vagando ed yr andar a suo bell'agio ed in luogo certo e determinato, e s'usa ancora in questi significati:(593)

Andàme royèndo los çancajos.Mi và rodendo le calcagna, cioè Và dicendo mal di me in mia assenza.
En que andais?A che cosa attendete voi?; in che cosa spendete o occupate il tempo?
Andaos de ay.Di grazia tacete, di grazia non parlate, hibò. State cheto, |226| non dite questo per vita vostra. E è un modo di dire che rifiuta e ributta il detto d'alcuno.

 

Che significhi tal volta in Castigliano il verbo andar.

Talvolta quando uno Spagnolo vuol dire d'essere stato per tutta Italia ed haverla veduta tutta minutamente non dirà: Yo he ydo por Italia, ma dirà: Yò he andado por toda Italia; ed in tal caso il verbo andar signìfica havèrla trascorsa e vedùta tutta minutamente; eziandio che quello yr significhi camminare a di lungo e così anche dirà: Yò fui a ver tal casa y la andùve toda, cioè Veddi tutte le stanze di essa e per meglio dichiararmi, dirà lo Spagnolo: Yò quièro yr a Florencia y quando estè en ella, quièro andalla toda, cioè Io voglio andar a Fiorenza e quand'io vi sia la voglio passeggiar tutta.

Andar alle volte in Spagnolo significa camminare.

Hà di più un'altro significato il verbo andar ed è questo che lo Spagnolo dirà: Ya sabeis como fulano anda loco por la Señora fulana. Dovete sapère che il tale è diventato pazzo per la Signora tale e così quello anda non significa camminare.

Andar signìfica ancóra in Spagnolo andar danzando e facendo mille movimenti e gesti di corpo quando si cammina, come: Fulano o hulano quando và por las calles và andando. Il tale quando và per le strade và dimenandosi tutto. Così anche si dice d'uno, che cammina assai, in quà e'n là, senza far cosa di sustanza: Fulano ànda todo el dia de acà para allà sin hazer nada e in tal significato chi dicesse todo el dia và de acà para allà, non parlerebbe così propriamente.

Andar denota parimente tempo, come: a largo andar a lungo andare; andar s'usa ancora in Spagnolo in occasion di collera, come: Andàd para ruìn, perro, |227| moro, Iudìo,(595) herege, ladron, ecc. cioè Lèvamiti dinanzi furfante, cane, moro, giudeo, heretico, ladrone. Et altre volte s'usa hironicamente, come: Andaos ay a dezir donayres.(596) Andàte di grazia a dir queste cose altrove. Di grazia non dite quì queste scioccherie e simili:

Andar muy de espacio.(597)Andare o camminare adàgio.
Andar ocupàdo.Stare occupato; haver da fare, haver negózij.
Andar bueno o malo.Sentirsi bene o male.
No ando muy bueno.Io non mi sento troppo bene.
Andar erràdo en el camino.Andar fuor di strada, havère smarrito il cammino.
Andar con recàto.Andar circospetto o con riguardo.
Andar con el tiempo.Navigare secondo i tempi.
Andar a ciegas.Andare alla cieca.
Andar acertado en alguna cosa.Fare o dire prudentemente una cosa; Fare bene o male una cosa.
Andar nècio en alguna cosa.Portarsi da sciocco a far una cosa.

 

Declinazione del verbo irregulare venìr, venire

 

Pongo insieme questi due verbi, perche s'assomìgliano nella significazione, benchè nell'uso sono alle volte differenti, come poi dimostrerò.

Indicativo]
[Presente]
[]vengo[io]vengo
[tu]viènes[tu]vièni
[aquèl]viène[colui]viène
[nos òtros]venìmos[noi]venghiàmo
[vos òtros]venìs[voi]venìte
[aquellos]viènen[coloro]vèngono
 
[Imperfetto]
[]venìa[io]venìva
[tu]venìas[tu]venìvi
[aquèl]venìa[colui]venìva
[nos òtros]venìamos(598)[noi]venivamo
[vos òtros]venìades[voi]venìvi
[aquellos]venìan[coloro]venìvano
 
[Perfetto definito]
[]vìne[io]venni
[tu]venìste(599)[tu]venisti
[aquèl]vìno[colui]venne
[nos òtros]venìmos[noi]venimmo
[vos òtros]venìstes[voi]veniste
[aquellos]vinièron[coloro]vennero
 
[Perfetto indefinito[1]]
[]{he / soy} venìdo(600)[io]sono venuto(601)
[tu][ {as / eres} venìdo][tu][sei venuto]
[aquèl][ {ha / es} a es venìdo][colui][è venuto]
[nos òtros][ {hèmos / somos} venìdo][noi][siamo venuti]
[vos òtros][ {avèis / sois] venìdo][voi][sete venuti]
[aquellos][ {an / son} venìdo][coloro][sono venuti]
 
[Perfetto indefinito[2]]
[]{hùve / fui} venìdo[io]fui venuto
[tu][ {huvìste / fuiste} venìdo][tu][fusti venuto]
[aquèl][ {hùvo / fue} venìdo][colui][fù venuto]
[nos òtros][ {huvìmos / fuimos} venìdo][noi][fùmmo venuti]
[vos òtros][ {huvìstes / fuìstes} venìdo][voi][fuste venuti]
[aquellos][ {huvièron / fueron} venìdo][coloro][fùrono venuti]
 
[Plusquam perfetto]
[]{avìa / era} venìdo[io]era venuto
[tu][ {avìas / eras} venìdo][tu][eri venuto]
[aquèl][ {avìa / era} venìdo][colui][era venuto]
[nos òtros][ {avìamos / eramos} venìdo][noi][èramo venuti]
[vos òtros][ {avìades / erais} venìdo][voi][èri venuti]
[aquellos][ {avìan / eran} venìdo][coloro][èrano venuti]
 
[Futuro[1]]
[]vendrè / vernè[io]verrò
[tu]vendràs / vernàs[tu]verrài
[aquèl]vendrà / vernà[colui]|228|
[nos òtros]vendrèmos / vernèmos[noi]verrèmo
[vos òtros]vendrèis / vernèis[voi]verrète
[aquellos]vendràn / vernàn[coloro]verrànno
 
[Futuro[2]]
[]{he / tengo} de venìr[io]verrò / hò a venire
[tu][ {as / tienes} de venìr][tu][verrài / hai a venire]
[aquèl][ {a / tiene} de venìr][colui][verrà / hà a venire]
[nos òtros][ {hèmos / tenèmos} de venìr][noi][verrèmo / haviàmo a venire]
[vos òtros][ {avèis / tenèis} de venìr][voi][verrète / havète a venire]
[aquellos][ {an / tienen} de venìr][coloro][verrànno / hanno a venire]
[Imperativo]
ven / ven acàtuvien / vien quàtu
vengaaquelvengacolui
vengàmosnos[òtros]venghiamonoi
venidvos[òtros]venitevoi
venganaquellosvenghinocoloro
Optativo e subiuntivo
[Presente]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
[]venga[io]venga
[tu]vengas[tu]venghi
[aquèl]venga[colui]venga
[nos òtros]vengàmos[noi]venghiamo
[vos òtros]vengàis[voi]venghiate(603)
[aquellos]vengan[coloro]venghino
 
[Imperfetto[1]]
oxalà / siDio volesse che / se
[]vinièsse[io]venissi
[tu]vinièsses[tu]venissi
[aquèl]vinièsse[colui]venisse
[nos òtros]vinièssemos[noi]venissimo
[vos òtros]vinièssedes[voi]venissi
[aquellos]vinièssen[coloro]venissero
 
[Imperfetto[2]]
[]vinièra / vendrìa / vernìa[io]verrèi
[tu]vinièras / vendrìas / vernìas[tu]verresti
[aquèl]vinièra / vendrìa / vernìa[colui]verrebbe
[nos òtros]vinièramos / vendrìamos / vernìamos[noi]verrèmo
[vos òtros]vinièrades / vendrìades / vernìades[voi]verreste
[aquellos]vinièran / vendrìan / vernìan(605)[coloro]verrebbero
 
[Preterito perfetto]
plegue a Diòs que / aunquepiaccia a Dio che / ancorchè
[]aya [venìdo][io]sia [venùto]
[tu]ayas [venìdo][tu]sia [venùto](606)
[aquèl]aya venìdo[colui]sia venùto
[nos òtros][ayàmos venìdo][noi][siàmo venùti]
[vos òtros][ayàis venìdo][voi][siàte venùti]
[aquellos][àyan venìdo][coloro][sìano venùti]
 
[Plusquam perfetto[1]]
oxalà / aunqueDio volesse che / ancorchè
[]huvièsse venìdo[io]fussi [venuto]
[tu]huvièsses venìdo[tu]fussi [venuto]
[aquèl][huvièsse venìdo][colui][fusse] venuto
[nos òtros][huvièssemos venìdo][noi][fussimo venuti]
[vos òtros][huvièssedes venìdo][voi][fussi venuti]
[aquellos][huvièssen venìdo][coloro][fussero venuti]
 
[Plusquam perfetto[2]]
[]vinièra / huvièra venìdo[io]sarèi [venuto]
|229| [tu]vinièras / huvièras venìdo[tu]sarèsti venuto
[aquèl][vinièra / huvièra venìdo][colui][sarebbe venuto]
[nos òtros][vinièramos / huvièramos venìdo][noi][sarèmmo venuti]
[vos òtros][vinièrades / huvièrades venìdo][voi][sarèste venuti]
[aquellos][vinièran / huvièran venìdo][coloro][sarèbbero venuti]
 
[Futuro[1]]
quandoquando
[]vinière[io]verrò
[tu]vinières[tu]verrài
[aquèl]vinière[colui]verrà
[nos òtros]vinièremos[noi]verrèmo
[vos òtros]vinièredes[voi]verrète
[aquellos]vinièren[coloro]verranno
 
[Futuro[2]]
sise
[]huvière venìdo / avrè venìdo[io]sarò venùto
[tu][huvières venìdo / avràs venìdo][tu][sarài venùto]
[aquèl][huvière venìdo / avrè venìdo][colui]sarà venùto]
[nos òtros][huvièremos venìdo / avrèmos venìdo][noi][sarèmo venùti]
[vos òtros][huvièredes venìdo / avrèdes venìdo][voi][sarète venùti]
[aquellos][huvièren venìdo / avràn venìdo][coloro][sarànno venùti]
[Infinitivo]
[Presente]
venirvenire
 
[Perfetto]
avèr venìdoesser venùto
 
[Futuro]
avèr de venìrhaver a venire
estar por venìrstar per venire
[Gerundio]
viniendovenendo

 

Proprietà e accidenti del verbo venir

 

Venir.(608)Venire, cioè appressarsi a un luogo lontano da quello dove alcuno si parte
Venir echo todo un agua.Venir tutto pieno e zuppo d'acqua; venir tutto bagnato o tutto acqua.
Venir a menos.Peggiorare, mancare.
Venir a la memoria.(609)Venir in mente.
Venir de lexos o de cerca.Venir di lontano o d'appresso.
[Venir a propòsito]Venire a proposito, cioè Secondo il bisogno e la cosa che si desiderava.
Venir en suerte.Venire o toccare in sorte.
Venir en ello.Accordarsi, acconsentire a una cosa, condescendere col suo parere.
Venir antes o despuès.Venir prima o poi.
Venir a las manos.Venire alle mani, cioè Adirarsi o darsi.
Vieneme a mi ogaño el fruto desta heredad.(610)Mi tocca a me, unguanno o quest'anno il frutto o la ricolta di questo campo.

 

Come si deva usar in Toscano il verbo venir per parlar Castigliano.

Avvertiscasi che se bene questo verbo venir in Spagnolo significa l'istesso che venire in Italiano, con tutto ciò volendo noi dire in nostra lingua: Ditegli ch'io verrò hora, si dirà così: Dezilde |230| que luego yrè; Io venn'hieri a casa vostra e non vi ci trovai. Ayer fi(611) a vuestra casa y no os hallè; Io vengo hora. Ya vòy o luego yrè.

Notisi ancora che quando in Spagnolo questi verbi, vengo, voy, ando haverànno ne' preteriti, doppo il verbo ser, sempre s'useranno nel numero plurale e s'accorderanno com'addiettivi col sustantivo così: Venìdos o venìdas somos. Siamo venùti o venùte; Ydos o ydas son. Se ne sono andati o andate; Andados son los dias. I giorni se ne sono andati o il tempo se n'è volato via.

Si dice ancora in Spagnolo V. M. sea bien venìdo o venìda: V. S. sia il ben venuto o la ben venuta; Quien a venìdo acà? Chi è venuto o chi è stato quà?

Per non esser importuno e noioso non spiegherò le cogniugazioni di tutti i verbi, tanto regulari come irregulari, perche se ne potrebbe fare un gran volume, ma basti haver dichiarato i più difficili e quelli che vanno più a vettura e nella bocca dell'uso e se pure altri se ne trovano che sìano irregulari saranno questi: obedezèr che si declinerà così: obedezco, [obede]ces, obedezìdo; traduzìr: tradùzgo, [tradù]ces, tradùxe, traduzìdo; cozèr: cuèzgo,(612) [cue]ces, cozì, cozìdo; cosèr: cuésgo, coses, così, cosìdo; agradecèr: agradèzco, [agrade]ces, agradecì, agradecìdo; abrir: abro, [abr]es, abrì, abièrto; parìr: paro, [par]es, parì, parìdo; regìr: rijo, riges, regìdo; fingìr: finjo, [fin]ges, fingì, fingìdo; cogèr: cojo, coges, cogì, cogido, i quali per declinarli interamente si potrà osservare la regola de gl'altri(613) già dichiarati.(614)

 

[Variazione del verbo pedìr, chiédere

 

[Indicativo]

Pido, pides, pide, pedímos, pedìs, piden.

Pedía, [ped]ías, ecc.

Pedì, pedíste, pidiò, pidímos, pidístes, pidiéron.(615)

He pedído, ecc.

Pedirè, as, ecc.

 

Coniuntivo

Pída, pídas, pída, pidamos, pidáis, pidan.

 

Imperfetto

Pidiésse, pidiésses, pidiésse, pidiéssemos, [pidiés]sedes, [pidiés]sen.

 

Infinitivo

Pedìr, ecc.](616) |231|

 

Declinazione del verbo passivo

 

Il verbo passivo(617) tanto in Spagnolo com'in Italiano và sempre appoggiato al verbo ser, cioè essere, e sempre s'accorda col participio del verbo che diviene passivo. Come:

Yo soy amàdo o amada, tu eres leydo, o leyda, aquel es oydo o oyda, ecc., cioè Io son'amàto o amàta, tu sei letto o letta, colui è udìto o udìta, ecc.

Nos otros o nos otras somos amàdos o amàdas, vos otros o vos otras soys leydos o leydas, aquellos o aquellas son oydos, òydas.(618) Noi siàmo amati o amate, voi sete letti o lette, coloro sono uditi o udite, ecc.

E così si và seguitando negl'altri tempi con la medesima proporzione.

[Avvertiscasi però che 'l participio sido in Castigliano stà sempre immobile e non si vária come in Toscano, onde si dice indifferentemente col genere e col numero così: El hombre ha sido amado. La muger ha sido amada, e nel plurale: Los hombres han sido amados, Las mugeres han sido amadas, ecc.](619)

 

Del verbo defettivo havèr in quanto s'attribuisce al tempo(620)

Dias ha.È un pezzo, è gran tempo.
Mucho o poco ha.È assai, è poco.
Ha dos meses, ha un año.Son dua mesi; è un anno.
Quanto o quanto ha que?Quanto è egli che?
Avìa poco o mucho.Era poco, [era] un pezzo.
Avìa un'hora que le estava aguardando.Era un'hora ch'io lo stava aspettando.
Avrà dos dias que, ecc.Devon esser intorno o in circa a due giorni che [ecc.]
Avrà una hora que lleguè.Dev'esser quasi o intorno a un'hora ch'io arrivai o giunsi.
Avìa dos horas que, ecc.Dovevan'esser intorno a due hore che [ecc.]
|232| Aunque àya mil años.Ancorchè sia mill'anni.
Si huviesse trecientos años.Se fussero trecent'anni.
Si huvière cien años.Se saranno cent'anni.

 

De' gerundij

In Spagnolo non si trova se non un gerundio terminato in do, perche gl'altri son'usati nell'istesso modo che in Italiano, così: amando, leyendo, oyendo, cioè amando, leggendo, udendo.

Si trovano ancora appresso gli Spagnoli, come anco appresso gl'Italiani, alcuni modi di dire che hanno natura di gerundij e vanno affissi al verbo che significa movimento o quiete, come:

 

No estèis a hablar de mi.Non state a parlar di me o delle cose mie o de' fatti miei.
Yò vengo a dezir mi parezèr.Io vengo a dire il parèr mio.
Vamos a ver la fiesta.Andiamo a veder la festa.
Todos los hombres son de suyo desseosos de saber.Tutti gl'huomini di lor natura son desiderosi di sapere.

 

In quanto al gerundio in do se sarà della prima cogniugazione si formerà dall'infinitivo mutando la sillaba ar in ando, come amar, amando; estar, estando; acabar, acabando, ecc.

Se sarà della seconda cogniugazione cangierà la er in endo, come leèr, leyendo, entendèr, entendiendo.

Ma si noti che per formare il gerundio nella terza cogniugazione alcuni verbi mutano la e in i, come dezìr, dizièndo, poiche non si dice dezièndo; venir, vinièndo e non veniendo; sentir, sintiendo e non sentiendo; corregir, corrigiendo e mai corregiendo; e il verbo morìr converte la o in u, come |233| morìr, muriendo e non moriendo.

Usano gli Spagnoli col gerundio in do accompagnare la particola en col tempo passato e futuro dell'indicativo e altre volte il tale gerundio assolutamente.(622)

 

Esempio del passato

En dizièndo estas palabras todos se levantaron.Dette che hebbe, o quando hebbe dette queste parole, tutti si rizzarono.
En llamando a la puerta luego salìmos todos.Subito che fù picchiata la porta uscìmmo tutti o tutti ce n'andammo.

 

Esempio del futuro

 

Yò irè en acabando de comèr: Io anderò o verrò finito che habbia o quando haverò finito di desinare o di mangiare. Dichiaro la parola yrè per il verbo anderò e verrò, perche in Spagnolo può stare nell'uno e nell'altro significato.(623)

 

Esempio del gerundio in do quando è usato assolutamente e senza preposizione col tempo presente

Tu vas comiendo por la calle.Tu vai mangiando per la strada.
Yò estoy trabajando y tu te estàs holgando.Io mi stò affaticando o affannando e tu ti stai a dar bel tempo.

 

Dicono ancora col medesimo gerundio:

Yò estoy comiendo y tu te estas burlando.Io me ne stò mangiando o desinando o io sto desinando e tu ti stai burlando.
Yò estava escrivièndo y tu estavas durmiendo.Io stava scrivendo e tu stavi dormendo.